Trong khi chiến dịch tranh cử tổng thống Hoa Kỳ đang tiến gần đến trận tái đấu giữa Donald Trump-Joe Biden, Trung Quốc đang dõi theo một cách lo lắng.
Có những lo ngại về chiến dịch tranh cử, nơi các ứng cử viên có thể sẽ có quan điểm cứng rắn với Trung Quốc. Điều đó có thể đe dọa những cải thiện mong manh trong quan hệ Mỹ-Trung được thấy trong những tháng gần đây.
Cả hai ứng cử viên đều không có sức hấp dẫn đặc biệt đối với Bắc Kinh. Trong khi ông Biden tìm kiếm các lĩnh vực hợp tác với Trung Quốc, Bắc Kinh lo ngại về nỗ lực của ông nhằm đoàn kết các đồng minh ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương trong một liên minh chống lại Trung Quốc. Người ta cũng lo lắng về cách tiếp cận Đài Loan của ông sau khi ông liên tục nói rằng ông sẽ cử quân đội Mỹ bảo vệ hòn đảo này trong một cuộc xung đột với Trung Quốc.
Ông Trump, với cách tiếp cận theo chủ nghĩa cô lập trong chính sách đối ngoại, có thể sẽ do dự hơn trong việc bảo vệ Đài Loan. Nhưng không thể loại trừ bất cứ điều gì do tính khó đoán và lời lẽ cứng rắn của ông đối với Trung Quốc, quốc gia mà ông đổ lỗi cho sự bùng phát dịch bệnh COVID. Ông cũng có thể làm sâu sắc thêm một cuộc chiến thương mại vốn chưa hề dịu bớt kể từ nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của ông.
Ông Zhao Minghao, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Phục Đán ở Thượng Hải, nói: “Đối với Trung Quốc, bất kể ai thắng cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, cả hai đều là ‘bát thuốc độc’.”
Ngay cả khi quan hệ được cải thiện đôi chút, căng thẳng vẫn ở mức cao, đặc biệt là về vấn đề Đài Loan. Câu hỏi ai ở Tòa Bạch Ốc có thể gây ra những hậu quả to lớn không chỉ đối với quan hệ Mỹ-Trung mà còn đối với hòa bình ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Quan điểm của ông Zhao được lặp lại bởi một số nhà phân tích ở cả hai nước, những người cho rằng Bắc Kinh có thể coi ông Biden là kẻ ít tệ hại hơn trong hai kẻ xấu vì sự kiên định của ông so với sự khó đoán của ông Trump nhưng cũng chỉ ra rằng chính phủ Trung Quốc lo lắng về thành công của ông Biden trong việc xây dựng quan hệ đối tác để chống lại Trung Quốc.
Ông Sun Chenghao, một thành viên tại Trung tâm Chiến lược và An ninh Quốc tế tại Đại học Thanh Hoa, nói: “Bất kể ai nhậm chức, điều đó sẽ không thay đổi hướng chung trong cuộc cạnh tranh chiến lược của Mỹ với Trung Quốc”. “Trung Quốc không có bất kỳ ưu tiên nào về việc ai sẽ giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống vì Trung Quốc đã có kinh nghiệm đối phó với một trong hai người trong 4 năm”.
Trên mạng xã hội Trung Quốc, nhiều nhà bình luận dường như ủng hộ ông Trump, người mà họ coi không chỉ là một doanh nhân sẵn sàng đạt được thỏa thuận mà còn là một thế lực gây rối làm suy yếu nền dân chủ Mỹ và vai trò lãnh đạo toàn cầu của Mỹ có lợi cho Bắc Kinh. Các chính sách và nhận xét của ông Trump trên cương vị tổng thống đã mang lại cho ông biệt danh Chuan Jianguo, hay “Trump, người xây dựng đất nước (Trung Quốc)”, ngụ ý rằng ông đang giúp đỡ Bắc Kinh.
Cáo buộc gần đây của ông Trump rằng Đài Loan đã lấy ngành công nghiệp sản xuất chip từ Mỹ được coi là dấu hiệu cho thấy ông Trump, một doanh nhân thực chất, có thể không sẵn sàng bảo vệ hòn đảo tự trị mà Bắc Kinh coi là lãnh thổ của Trung Quốc.
Bà Sun Yun, giám đốc chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson có trụ sở tại Washington, cảnh báo về tình cảm dân tộc chủ nghĩa ở Trung Quốc có thể mâu thuẫn với các quan chức chính phủ và giới tinh hoa. “Với ông Trump, không có nền tảng cho quan hệ Mỹ-Trung, và ông Trump đặt ra những rủi ro và bất ổn lớn, bao gồm cả khả năng xảy ra xung đột quân sự”, bà Sun nói.
“Có thể có một số lợi ích liên quan đến khả năng ông Trump làm tổn hại các liên minh và quan hệ đối tác, làm lung lay niềm tin của thế giới vào sự lãnh đạo của Mỹ, nhưng lợi ích dành cho Trung Quốc sẽ không thể bù đắp được thiệt hại thậm chí còn đáng kể hơn mà ông ấy sẽ gây ra cho mối quan hệ với Trung Quốc,” bà nói.
Ông Trump đã bắt đầu có chân đứng sai lầm với Trung Quốc khi ông nhận cuộc gọi chúc mừng chiến thắng bầu cử năm 2016 từ tổng thống Đài Loan, khiến chính phủ Bắc Kinh tức giận, vốn phản đối bất kỳ liên hệ chính thức nào giữa Đài Loan và các chính phủ nước ngoài.
Mối quan hệ dường như đã trở lại đúng hướng vào năm 2017, khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến thăm ông Trump tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago ở Florida vào tháng 4 và sáu tháng sau, tiếp đón ông Trump tại Bắc Kinh bằng bữa tối tại Tử Cấm Thành, cung điện hoàng gia trước đây.
Nhưng vào năm 2018, ông Trump đã bắt đầu cuộc chiến thương mại bằng cách áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Trung Quốc trả đũa bằng thuế quan đối với hàng hóa của Mỹ và thuế quan của cả hai bên vẫn được duy trì cho đến ngày nay.
Sự bùng phát COVID ở Trung Quốc vào năm 2020 đã đẩy mối quan hệ của ông Trump với nước này đến mức không thể quay lại. Khi virus lây lan sang Hoa Kỳ, ông đã cố gắng làm chệch hướng những lời chỉ trích về cách xử lý đại dịch bằng cách đổ lỗi cho Trung Quốc, khiến Bắc Kinh chỉ trích mạnh mẽ.
Khi ông Biden và ông Trump đối đầu nhau vào năm 2020, các cơ quan tình báo Mỹ đã báo cáo trước cuộc bầu cử rằng Trung Quốc coi ông Trump là người “khó đoán” và phản đối việc tái tranh cử của ông. Một đánh giá tiếp theo được đưa ra vài tháng sau cuộc bầu cử cho biết Trung Quốc cuối cùng đã không can thiệp và “cân nhắc nhưng không triển khai” các hoạt động ảnh hưởng nhằm tác động đến kết quả bầu cử.
Các chuyên gia cho rằng người Trung Quốc cũng khó có thể can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm nay, một phần vì họ không sẵn lòng và một phần vì họ vẫn chưa xây dựng được năng lực. Họ nói rằng nếu Bắc Kinh can thiệp, nhiều khả năng họ sẽ cố gắng làm mất uy tín của nền dân chủ Hoa Kỳ, khuếch đại sự bất hòa giữa các đảng phái và phá hoại niềm tin vào quá trình bầu cử.
Sau khi đắc cử, ông Biden vẫn giữ nguyên chính sách đối với Trung Quốc của người tiền nhiệm. Ông không chỉ giữ nguyên thuế quan mà ông còn hạn chế khả năng tiếp cận của các công ty Trung Quốc với công nghệ tiên tiến, trừng phạt các quan chức Trung Quốc vì vi phạm nhân quyền và mở rộng các hạn chế đối với các khoản tiền từ Mỹ chuyển đến Trung Quốc.
Ngoại trưởng của ông Biden, ông Antony Blinken, vào năm 2022 đã gọi Trung Quốc là “thách thức lâu dài nghiêm trọng nhất đối với trật tự quốc tế”.
Sau đó vào đầu năm 2023, căng thẳng lại gia tăng khi Mỹ bắn hạ một khinh khí cầu do thám của Trung Quốc. Phải mất nhiều tháng ngoại giao để tổ chức cuộc gặp giữa ông Biden và ông Tập, dẫn đến một số thỏa thuận khiêm tốn và cam kết ổn định các quan hệ.
Ông Miles Yu, giám đốc trung tâm Trung Quốc tại Viện Hudson, cho biết Hoa Kỳ đã đạt được thỏa thuận lưỡng đảng về Trung Quốc, trong đó hai bên chia sẻ “gần như giống nhau về chính sách đối với Trung Quốc”. Để đáp lại, Đảng Cộng sản cầm quyền Trung Quốc đã đưa ra chính sách mới về nước Mỹ, ông nói.
“Mèo đen hay mèo trắng không quan trọng, miễn là mèo Mỹ thì đó là mèo xấu,” ông Yu nói, mượn từ câu nói nổi tiếng của chính trị gia Đặng Tiểu Bình khuyến khích cải cách thị trường bất kể hệ tư tưởng.
Tuy nhiên, một số chuyên gia bày tỏ sự ưu tiên thận trọng đối với ông Biden vì tính kiên định của ông, điều mà họ nói rằng Bắc Kinh có thể đánh giá cao trong việc quản lý các mối quan hệ vốn đã căng thẳng.
Ông Shi Yinhong, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, nói: “Ông Trump có bản chất dễ thay đổi, tàn nhẫn và là một người khó làm quen”. Ông nói mặc dù Bắc Kinh có thể mong đợi mối quan hệ của mình với Washington sẽ tiếp tục phát triển nếu ông Biden tái đắc cử, nhưng họ có thể không muốn đối phó với cơn cuồng loạn của ông Trump đối với Trung Quốc và có thể sẽ có những thay đổi mạnh mẽ nếu ông trở lại Tòa Bạch Ốc.
Ông Wang Yiwei, giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, cho biết Bắc Kinh lo ngại về thái độ thù địch của ông Trump đối với toàn cầu hóa hơn là những nỗ lực xây dựng liên minh trên toàn thế giới của ông Biden. “Chúng tôi không mong đợi bất kỳ biện pháp nào trong số đó sẽ tốt hơn cho Trung Quốc, nhưng điều quan trọng (đối với Trung Quốc) là tiếp tục mở cửa, cải cách và phát triển chất lượng cao”, ông Wang nói.
Nhưng ông Shi Sushi, một nhà bình luận kỳ cựu ở Bắc Kinh, cho rằng Trung Quốc sẽ dễ dàng đối phó với ông Trump, người chỉ muốn đạt được một thỏa thuận, hơn là ông Biden, người có cách tiếp cận dựa trên các giá trị trong quản lý.
Ông Shi nói: “Sự cứng rắn của ông Biden là điều mà ít người Trung Quốc hiểu được.” “Ông ấy là một chính trị gia có uy tín. Ông là người bảo vệ các giá trị của Mỹ. Ông ta tham gia vào “ngoại giao trong vòng bè bạn” để hình thành một nhóm bạn bè nhằm tích hợp sức mạnh của phương Tây để (đối phó) với Trung Quốc. Từ quan điểm này, tôi có thể nói thẳng rằng ông Biden khó đối phó hơn”.
Diễn đàn