Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 5/10 ra lệnh cho chính phủ của ông nắm quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia của Ukraine, lớn nhất châu Âu, trong lúc cơ quan giám sát hạt nhân của Liên hiệp quốc cảnh báo rằng nguồn điện cung cấp cho địa điểm này là “cực kỳ mong manh.”
Bất chấp lệnh của ông Putin, người đứng đầu cơ quan năng lượng nhà nước Ukraine tuyên bố sẽ tiếp quản nhà máy. Nhà máy này hiện đang trở thành tâm điểm quan tâm của quốc tế do khả năng xảy ra thảm họa hạt nhân sau các cuộc pháo kích vào khu vực mà Moscow và Kyiv đã đổ lỗi cho nhau.
Nga đã chiếm được nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia (ZNPP) vào tháng 3 ngay sau khi xâm lược Ukraine, nhưng các nhân viên Ukraine vẫn tiếp tục vận hành nó.
Nhà máy này nằm ở khu vực miền nam Ukraine cũng có tên là Zaporizhzhia, một trong bốn khu vực mà Tổng thống Vladimir Putin chính thức sáp nhập vào Nga hôm 5/10 trong một động thái bị Kyiv lên án là chiếm đất bất hợp pháp.
Hãng thông tấn RIA dẫn lời Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Vershinin nói: “Nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia hiện nằm trên lãnh thổ Liên bang Nga và theo đó, cần được vận hành dưới sự giám sát của các cơ quan liên quan của chúng tôi”.
Ông Putin sau đó đã ký một sắc lệnh chỉ định ZNPP là “tài sản liên bang”.
Cơ quan điều hành năng lượng hạt nhân của Nga Rosenergoatom cho biết trong một tuyên bố sẽ tiến hành đánh giá cách sửa chữa thiệt hại và chuyển tất cả nhân viên Ukraine hiện có sang một tổ chức mới do Nga làm chủ.
Ông Mykhailo Podolyak, cố vấn của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy, kêu gọi cần phải có một phản ứng ngay lập tức trước động thái của Putin và kêu gọi chế tài công ty năng lượng hạt nhân quốc doanh Rosatom của Nga.
Ông cũng yêu cầu ngừng mọi hoạt động xây dựng cơ sở hạt nhân với Rosatom và từ chối mọi quan hệ đối tác hạt nhân với Nga.
Ukraine nói họ đang kiểm soát
Người đứng đầu công ty năng lượng hạt nhân nhà nước Ukraine cho biết ông đang phụ trách ZNPP và ông kêu gọi các công nhân ở đó không ký bất kỳ văn bản nào với những người chiếm đóng Nga.
“Tất cả các quyết định tiếp theo liên quan đến hoạt động của nhà máy sẽ được thực hiện trực tiếp tại văn phòng trung ương của Energoatom”, ông Petro Kotin nói trong một video.
“Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc theo luật pháp Ukraine, trong hệ thống năng lượng Ukraine, trong Energoatom,” ông Kotin nói.
Cuối tuần qua, quân Nga bắt giam giám đốc người Ukraine của ZNPP, ông Ihor Murashev. Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế (IAEA) sau đó cho hay ông Murashev đã được trả tự do nhưng sẽ không quay lại công việc cũ.
Tổng giám đốc IAEA Rafael Grossi hiện đang ở Ukraine để tham vấn thêm về việc “đồng ý và thực thi một khu vực bảo vệ an ninh và an toàn hạt nhân xung quanh ZNPP càng sớm càng tốt”, cơ quan Liên Hiệp quốc cho biết.
Ngày 5/10, ông Grossi đã nhắc lại mối quan tâm của mình về việc cung cấp điện cho nhà máy.
Ông Grossi cũng sẽ đến thăm Moscow trong tuần này, và hãng thông tấn TASS của nhà nước Nga cho biết ông cũng có thể đến thăm ZNPP. Tháng trước ông Grossi đã tới thị sát ZNPP cùng một toán chuyên gia để kiểm tra thiệt hại do pháo kích ở khu vực lân cận.
Trước khi Nga xâm lược, nhà máy này sản xuất khoảng 1/5 lượng điện của Ukraine.
Nga có các động thái tiến tới việc sáp nhập Zaporizhzhia và ba khu vực khác của Ukraine sau khi tổ chức “trưng cầu dân ý”. Các cuộc bỏ phiếu này bị chính phủ Kyiv và phương Tây tố cáo là bất hợp pháp và mang tính cưỡng chế. Trong bốn khu vực Moscow sáp nhập, không khu vực nào nằm dưới sự kiểm soát hoàn toàn của Nga.
Diễn đàn