Các dự án phát triển do Trung Quốc tài trợ ở Campuchia là một vấn đề phức tạp đối với đất nước này, một số người coi đây là cơ hội để cải thiện cơ sở hạ tầng nghèo nàn của đất nước trong khi những người khác lo ngại về sự phụ thuộc kinh tế của Campuchia vào Trung Quốc, theo các nhà phân tích.
Một tháng trước cuộc bầu cử ở Campuchia, Thủ tướng Hun Sen công bố dự án cơ sở hạ tầng lớn mới nhất do Bắc Kinh tài trợ, một đường cao tốc nối Phnom Penh với Bavet trên biên giới phía đông của Campuchia với Việt Nam.
Con đường dài 135 km sẽ tiêu tốn khoảng 1,37 tỷ đô la. Trước đó, đường cao tốc trị giá 2 tỷ đô la do Trung Quốc tài trợ nối Phnom Penh đến Sihanoukville, thành phố cảng biển lớn của Campuchia, được khai trương vào năm ngoái.
“Các đường cao tốc sẽ được hoàn thành trước khi tôi chết,” ông Hun Sen nói trong lễ khởi công đường cao tốc Phnom Penh-Bavet vào giữa tháng Sáu.
Thời điểm đưa ra thông báo nhấn mạnh sự phụ thuộc của ông Hun Sen vào Bắc Kinh để mang lại tiến bộ kinh tế khi ông nắm quyền gần 4 thập niên, một mối quan hệ mà các nhà phân tích cảnh báo sẽ khiến Phnom Penh phải chịu sự phụ thuộc vào Bắc Kinh.
Tăng cường hình ảnh
Ông Chhay Lim từ Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á của Đại học Hoàng gia Phnom Penh cho biết các dự án cơ sở hạ tầng do Trung Quốc tài trợ “không chỉ mang lại lợi ích cho công chúng mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố tính hợp pháp của chế độ cầm quyền.”
“Hình thức này, được gọi là tính hợp pháp dựa trên hiệu quả kinh tế, được nhấn mạnh bởi tác động kinh tế xã hội tích cực do dòng đầu tư của Trung Quốc mang lại. Đáng chú ý, khi các cuộc bầu cử sắp tới đến gần, các dự án đường cao tốc mới được công bố của Trung Quốc sẽ nâng cao hơn nữa hình ảnh tích cực của chính phủ Campuchia,” ông nói với VOA Khmer.
Đảng Nhân dân Campuchia cầm quyền một lần nữa đối mặt với một cuộc bầu cử mà không có đối thủ cạnh tranh nặng ký nào sau khi chính phủ hồi tháng 5 cấm Đảng Ánh nến cạnh tranh vì thiếu giấy tờ.
Tuy nhiên, các chỉ số như sự tham gia của cử tri và các lá phiếu bị hỏng sẽ được theo dõi chặt chẽ như một chỉ dấu về tình trạng bất ổn chung. Ông Hun Sen đã chỉ định con trai cả của mình, Tướng Hun Manet, kế vị ông, mặc dù thời điểm vẫn chưa rõ ràng.
Ông Hun Sen chưa từng đưa ra lời xin lỗi nào về việc hoan nghênh sự hào phóng của Trung Quốc vốn không kèm các yêu cầu của phương Tây về dân chủ và nhân quyền. Nhưng trong lúc nguồn tài chính của Trung Quốc thúc đẩy hoạt động xây dựng ở Campuchia trong thập niên qua, những lo ngại ngày càng tăng rằng Campuchia sẽ gánh khoản nợ không thể quản lý được, khiến nước này phải phó mặc cho Bắc Kinh.
Các dự án đường cao tốc không được cấu trúc như các khoản vay, mà là các mô hình “xây dựng-vận hành-chuyển giao” (BOT), trong đó một công ty Trung Quốc được hoàn trả thông qua doanh thu liên tục trước khi cuối cùng chuyển giao quyền kiểm soát cho Campuchia.
Ông Sophal Ear, phó giáo sư tại Trường Quản trị Toàn cầu Thunderbird thuộc Đại học Tiểu bang Arizona, nói: “Việc phụ thuộc quá nhiều vào các nhà đầu tư Trung Quốc để bảo hiểm các dự án công ở Campuchia có nghĩa là những chủ nhân thực sự không phải là người dân Campuchia, mà là các nhà đầu tư và đặc biệt là quốc gia gốc của họ: Trung Quốc”.
“Campuchia không nên vội vàng phát triển thêm đường cao tốc với các nhà đầu tư Trung Quốc, bởi vì họ nên tìm kiếm thỏa thuận tốt nhất có thể thay vì cho phép các nhà đầu tư này xây dựng một con đường và sau đó vận hành nó trong nhiều năm, chỉ để sau đó chuyển giao lại cho Campuchia sau khi giá trị kinh tế có thể biến mất,” ông nói thêm.
Thu phí nửa thế kỷ
Theo Bộ Giao thông Vận tải Campuchia, công ty nhà nước Trung Quốc CRBC sẽ thu phí trong 50 năm theo thỏa thuận BOT sau khi đường cao tốc mở cửa.
Đường cao tốc Sihanoukville-Bavet có thể là một phần của mạng lưới thậm chí còn lớn hơn, khi Bắc Kinh tìm cách mở rộng hơn nữa ảnh hưởng toàn cầu của mình thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường, chính sách đối ngoại đặc trưng của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhằm kết nối Trung Quốc với châu Phi và châu Âu thông qua các mạng lưới đường bộ và đường biển.
Tháng trước, ông Hun Sen nói Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (CRBC) đang nghiên cứu tính khả thi của đường cao tốc đến Siem Reap và thành phố Poipet ở biên giới Thái Lan, vốn sẽ tiêu tốn khoảng 4 tỷ đô la.
Ông Chhay Lim, người cũng có liên hệ với Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á của Campuchia, cho biết ông nghĩ mô hình BOT là một “bước đi thông minh” vì nó “sẽ giảm bớt gánh nặng nợ hiện tại lên tới khoảng 10 tỷ đô la”.
“Trong quá trình triển khai dự án, chính phủ phải đảm bảo điều phối chính sách thành công và hiệu quả cao, minh bạch và quan trọng nhất là giảm thiểu mọi tác động tiêu cực tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến cộng đồng địa phương,” ông nói.
Tất cả các tuyến đường cao tốc đều được tài trợ và xây dựng bởi Tập đoàn Cầu đường Trung Quốc (Campuchia), có trụ sở chính tại Bắc Kinh và có văn phòng tại khoảng 60 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Mặc dù thu nhập của CRBC không được công bố công khai, nhưng công ty mẹ của nó, Tập đoàn Xây dựng Truyền thông Trung Quốc (CCCG), báo cáo 119,9 tỷ đô la doanh thu của tập đoàn vào năm 2021, theo báo cáo của Nikkei Asia hôm 13/12/2022.
CCCG là nhà thầu đứng thứ ba thế giới về doanh thu ở nước ngoài, theo Engineering News-Record, một ấn phẩm về ngành xây dựng của Hoa Kỳ. Nó cũng là một trong những công ty lớn nhất trong Sáng kiến Vành đai và Con đường.
Liên kết kinh tế, theo dõi đối thủ
Ông Tập đã đưa ra Sáng kiến Vành đai và Con đường vào năm 2013 để kết nối các nền kinh tế của Châu Á, Châu Âu và Châu Phi với đường cao tốc, đường sắt và nhà máy điện. Nó cũng là một yếu tố quan trọng trong cuộc cạnh tranh địa chính trị của Trung Quốc với Hoa Kỳ, thúc đẩy ảnh hưởng kinh tế và ngoại giao của Bắc Kinh trên khắp thế giới.
Trong một sự kiện công khai vào tháng 5, ông Hun Sen cho biết Sáng kiến Vành đai và Con đường đã mang lại lợi ích cho Campuchia trong 10 năm qua khi ông ca ngợi sáng kiến của ông Tập là “đôi bên cùng có lợi”.
Tham gia lễ khởi công đường cao tốc vào đầu tháng 6, Đại sứ Trung Quốc tại Campuchia, Vương Văn Thiên, cho biết dự án là “biểu tượng của sự hợp tác giữa Trung Quốc và Campuchia” và là “một thành tựu hiệu quả của Sáng kiến Vành đai và Con đường.”
Tuy nhiên, Hoa Kỳ đã cảnh báo các quốc gia chớ nên tham gia các dự án lớn theo chiến lược cơ sở hạ tầng Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc. Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen gần đây đã chia sẻ quan ngại của mình với các nhà lập pháp.
“Tôi rất, rất lo ngại về một số hoạt động mà Trung Quốc tham gia trên toàn cầu, nhúng tay vào các nước theo cách khiến họ mắc kẹt trong nợ nần và không thúc đẩy phát triển kinh tế,” bà Yellen nói tại một phiên điều trần hồi tháng 3 năm nay.
Washington viện dẫn trường hợp của Sri Lanka làm ví dụ, nơi Bắc Kinh giành quyền kiểm soát cảng chính như một khoản trả nợ.
Chính phủ của ông Hun Sen lập luận rằng việc vay mượn của họ vẫn nằm trong tầm kiểm soát, và rằng các dự án BOT cho phép họ tránh được “bẫy nợ”. Theo Bộ Kinh tế và Tài chính, khoản nợ nước ngoài của Campuchia là 9,47 tỷ đô la (khoảng 35% trong tổng số 27 tỷ đô la GDP) vào năm ngoái có thể tăng lên khoảng 12,62 tỷ đô la vào năm 2023 một cách an toàn.
Tuy nhiên, một báo cáo của Viện Kiel ở Đức vào năm 2019 ước tính rằng Campuchia là quốc gia mắc nợ nhiều thứ sáu tính theo tỷ lệ GDP trong số 50 quốc gia nhận khoản vay của chính phủ Trung Quốc và nợ tư nhân.
Và trong khi cả Trung Quốc và Campuchia đều bác bỏ các khuyến nghị ngoại giao có đi có lại, các nhà phân tích cho rằng ông Hun Sen là người ủng hộ đáng tin cậy cho các lợi ích của Trung Quốc trên trường quốc tế, trong bối cảnh căng thẳng gia tăng về Biển Đông và Đài Loan trong khu vực.
Tháng trước, Campuchia ‘kiềm chân’ kế hoạch của ASEAN về các cuộc tập trận trong khu vực, nói rằng họ cần thời gian để xem xét một đề nghị do Indonesia đưa ra có thể khiến Bắc Kinh tức giận.
Theo các nhà quan sát chính trị ở Campuchia, ông Hun Sen đã nhiều lần ca ngợi chính sách ngoại giao “không ràng buộc” của Trung Quốc khi quan hệ với phương Tây xấu đi sau cuộc đàn áp của ông đối với những người bất đồng chính kiến kèm theo là các cuộc tấn công pháp lý nhắm vào phe đối lập chính trị.
Đối với nhiều người Campuchia, đường cao tốc là một lý do để ăn mừng, và có lẽ là bằng chứng cho thấy thủ tướng đã thực hiện chương trình nghị sự kinh tế của mình. Nhưng các cộng đồng phải đối mặt với việc bị giải tỏa đang lo lắng về tương lai của họ sẽ như thế nào.
Bà Sok Phouen, 49 tuổi, sở hữu một mảnh đất rộng 700 mét vuông ở tỉnh Kandal, trên tuyến đường dự kiến đến Bavet. Bà lo lắng rằng bà sẽ không sống ở đó lâu.
“[Công ty] kiếm được rất nhiều lợi nhuận. Nhưng dân làng, với tư cách là nạn nhân, thua cuộc”, bà mẹ 4 con nói.
“Campuchia gần Trung Quốc. Đó là lý do tại sao chúng ta có thể có một đường cao tốc,” bà nói thêm.
Hàng xóm của bà Phouen, bà Pen Ny, 72 tuổi, cũng lo lắng về việc mất mảnh đất rộng 1.200 mét vuông của mình khi việc xây dựng đường cao tốc dự kiến hoàn thành vào năm 2027.
“Tôi sợ không có chỗ ở. Tôi lo lắng vì không biết phải đi đâu”, bà mẹ 6 con nói.
“Hiện giờ mình không thể từ chối gì cả. Bất cứ dự án nào họ muốn làm, họ có thể làm,” bà nói thêm, cầu xin được bồi thường công bằng cho mảnh đất của mình. “Đừng làm khổ dân.”
Diễn đàn