Cuộc tấn công trực tiếp của Iran vào Israel cuối tuần qua đã kết thúc hàng thập niên Iran theo đuổi phương sách chiến tranh ngầm trong bóng tối bằng cách ủy nhiệm, điều mà Tehran dùng để xoay sở các hậu quả quốc tế cho các hành động của mình. Nhưng với những căng thẳng cả về kinh tế và chính trị trong nước đang sôi sục, chế độ thần quyền Shiite của Iran đã chọn một con đường mới trong lúc những thay đổi sắp xảy ra đối với Cộng hòa Hồi giáo Iran.
Lãnh đạo tối cao Ayatollah Ali Khamenei sẽ kỷ niệm sinh nhật lần thứ 85 vào ngày 19/4, chưa có người kế nhiệm rõ ràng và ông vẫn đóng vai trò là trọng tài cuối cùng cho mọi quyết định mà Iran đưa ra. Lên nắm quyền sau cuộc chiến tranh tàn khốc kéo dài 8 năm của Iran với Iraq vào những năm 1980, ông Khamenei đã thuyết giảng trong nhiều năm về “sự kiên nhẫn chiến lược” khi đối đầu với các đối thủ chính là Israel và Hoa Kỳ để tránh giao tranh công khai.
Điều đó cho thấy Iran đầu tư sâu hơn vào các lực lượng dân quân trong khu vực để quấy rối Israel (chẳng hạn như lực lượng Hamas ở Dải Gaza hay lực lượng dân quân Hezbollah của Li Băng) và ngăn chặn Mỹ, chẳng hạn như với các lực lượng dân quân đã cài chất nổ tự chế có sức tàn phá khủng khiếp giết chết binh sĩ Mỹ trong chiến tranh Iraq.
Chiến lược đó đã thay đổi vào ngày 13/4. Sau nhiều ngày cảnh báo, Iran đã phóng 170 máy bay không người lái mang bom, hơn 30 phi đạn hành trình và hơn 120 phi đạn đạn đạo về phía Israel, theo thống kê của Israel. Những vũ khí đó bao gồm các máy bay không người lái mang bom mà Iran đã cung cấp cho Nga để phục vụ cuộc chiến khốc liệt ở Ukraine.
Mặc dù Israel và Mỹ mô tả 99% số phi đạn đó bị bắn hạ, Iran vẫn gọi cuộc tấn công là thành công. Ngoại trưởng Iran Hossein Amirabdollahian hôm 15/4 nói cuộc tấn công nhằm “ngăn chặn, trừng phạt và cảnh báo chế độ Do Thái”. Bản thân ông Khamenei cũng đã kêu gọi Iran “trừng phạt” Israel.
Nguyên nhân khơi mào là từ hôm 1 tháng 4, khi một cuộc tấn công tình nghi của Israel nhắm vào tòa nhà lãnh sự của Tòa đại sứ Iran ở Damascus, Syria, giết chết ít nhất 12 người, trong đó có một chỉ huy hàng đầu của Lực lượng viễn chinh Quds thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng bán quân sự Iran.
Tuy nhiên, trong nhiều năm, Iran và Israel đã nhắm vào lợi ích của nhau trên khắp Trung Đông.
Israel bị nghi ngờ ám sát các nhà khoa học hạt nhân Iran và phá hoại các địa điểm nguyên tử ở Cộng hòa Hồi giáo. Tại Syria, Israel đã nhiều lần ném bom các sân bay có khả năng làm gián đoạn các chuyến hàng vũ khí của Iran, cũng như giết chết các sĩ quan Vệ binh khác. Trong khi đó, Iran bị nghi ngờ thực hiện một loạt vụ đánh bom và tấn công bằng súng nhắm vào người Do Thái và các lợi ích của Israel trong nhiều thập niên.
Nhưng cuộc tấn công vào Tòa đại sứ đã khiến chính phủ Iran lo lắng.
“Tấn công lãnh sự quán của chúng tôi giống như tấn công lãnh thổ của chúng tôi”, ông Khamenei nói hôm 10/4.
Việc này cũng xảy ra trong thời điểm đầy bất ổn đối với Iran. Khi ông Khamenei ngày càng già hơn, quyền lực ngày càng được củng cố trong nước.
Những người theo đường lối cứng rắn kiểm soát mọi đòn bẩy quyền lực trong cả cơ quan an ninh và các cơ quan chính trị.
Sự nắm giữ quyền lực của phe cứng rắn đã chứng kiến tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu giảm xuống mức thấp nhất kể từ Cách mạng Hồi giáo năm 1979. Sự siết chặt của họ cũng khiến họ trở thành phe chính trị duy nhất phải chịu trách nhiệm khi công chúng vẫn phẫn nộ trước nền kinh tế đang sụp đổ của Iran.
Sự sụp đổ của thỏa thuận hạt nhân Iran, sau khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đơn phương rút Mỹ ra khỏi hiệp định vào năm 2018, đã khiến đồng rial của Iran sụt giảm. Đồng rial hiện nay dao động gần mức thấp kỷ lục, giao dịch ngày 15/4 ở mức 658.000 đồng đổi 1 đô la - giảm so với mức 32.000 đồng vào thời điểm đạt được thỏa thuận gần một thập niên trước.
Hiện tại, các công tố viên ở Tehran đã bắt đầu cuộc điều tra hình sự đối với tờ báo Jahan-e Sanaat và một nhà báo liên quan đến tường trình về tác động kinh tế khả dĩ từ cuộc tấn công của Iran đối với Israel. Hãng thông tấn Mizan của cơ quan tư pháp mô tả tường thuật này “gây xáo trộn an ninh tâm lý của xã hội và khiến bầu không khí kinh tế đất nước trở nên hỗn loạn”.
Vụ việc xảy ra khi các nhà báo và nhà hoạt động khác cho biết đã bị chính quyền triệu tập, báo hiệu một cuộc đàn áp mới đối với bất kỳ dấu hiệu bất đồng chính kiến nào trong nước.
Cũng có những dấu hiệu cho thấy chính quyền dường như đang chuẩn bị cho một nỗ lực mới trong việc thực thi luật bắt buộc về khăn trùm đầu hay là hijab, luật của đất nước đối với phụ nữ.
Cảnh sát trưởng Tehran, Chuẩn tướng Abbas Ali Mohammadian, nói “cảnh sát Tehran sẽ bắt đầu đối đầu với tất cả vi phạm liên hệ đến hijab,” theo hãng thông tấn bán chính thức ISNA.
Một số phụ nữ ở Tehran vẫn đi bộ trên đường phố với mái tóc không che, tiếp tục phản đối kể từ cuộc biểu tình trên toàn quốc năm 2022 về cái chết của cô Mahsa Amini, người bị cảnh sát bắt giữ vì không đội khăn trùm đầu. Các nhà điều tra của Liên hiệp quốc nói Iran phải chịu trách nhiệm về cái chết của cô Amini và về việc đàn áp một cách bạo lực các cuộc biểu tình phần lớn là ôn hòa trong một cuộc đàn áp an ninh kéo dài hàng tháng khiến hơn 500 người thiệt mạng và hơn 22.000 người bị giam giữ.
Một nỗ lực mới về việc thực thi khăn trùm đầu có thể khơi lại sự tức giận đó, đặc biệt là ở Tehran. Trong khi đó, vẫn có tin đồn rằng chính phủ có thể sớm tăng giá xăng vốn được trợ giá mạnh. Việc tăng giá vào năm 2019 đã dẫn đến các cuộc biểu tình chống chính phủ trên toàn quốc, được cho là đã khiến hơn 300 người thiệt mạng và hàng nghìn người bị bắt.
Những căng thẳng đó, cùng với việc nắm giữ quyền lực của những người theo đường lối cứng rắn và tuổi tác của ông Khamenei, báo hiệu nhiều thay đổi sắp xảy ra đối với đất nước.
Và mặc dù Iran nói về cuộc tấn công hôm 13/4, ngay cả trước khi phi đạn tới Israel, rằng “vấn đề có thể được coi là đã kết thúc”, điều đó không có nghĩa là sẽ không có thêm sự trả đũa nào từ nước này.
Diễn đàn