Trên diễn đàn Da Màu, có bài viết của Trần Hữu Thục, về những bản nhạc của Miền Nam trước 1975, về những người lính VNCH, mà ông gọi là nhạc lính, một hình thức nhạc phổ thông, theo ông.
Đây là một đề tài mà tôi ấp ủ, mong có dịp viết về nó, không chỉ một, mà rất nhiều bài, mỗi bài về một bản nhạc lính mà tôi yêu thích, và kỷ niệm của riêng tôi về bản nhạc đó.
Với riêng tôi, rất nhiều bản nhạc lính, chỉ một bài thôi, là cũng đủ để “đi một đường vinh danh, tưởng niệm”, như tôi đã từng có lần viết về nó:
Cái hồn thực sự của văn học Miền Nam, nó nằm ở trong lời nhạc, nhiều hơn là trong văn chương, trong thơ. Nằm trong những bản nhạc vàng, nhạc sến, nhạc lính. Trong những bản thơ phổ nhạc, và nếu không được phổ nhạc, chẳng ai biết tới chúng. Người ta đã làm những công việc thu gom, bảo tồn thơ văn miền nam, giá mà có một ai bỏ công sưu tầm những lời nhạc, rồi đi vài đường “thương nhớ, nâng niu, ấp ủ, tưởng niệm” thì tuyệt vời biết là chừng nào!
Nhạc đỏ Miền Bắc, do mang tính chiến đấu, cho nên không thể có những câu, thí dụ:
Một mai qua cơn mê, xa cuộc đời bềnh bồng, tôi lại về bên em.
Ngày gió mưa không còn nên mùa dài thật dài, ta mặc tình rong chơi.
Cùng nhau ta sẽ đi, sẽ thăm bao nơi xa, xưa một thuở lênh đênh.
Ta sẽ thăm từng người, sẽ đi thăm từng đường, sẽ vô thăm từng nhà.
Tình người qua cơn mê vẫn xanh, dù bao tháng năm đau thương dập vùi, dù quên bóng ta nay ta lại về, cùng theo lũ em học hành như xưa.
Rồi đây qua cơn mê, sông cạn lại thành dòng, xuôi về miền quê hương
[Một mai qua cơn mê]
Những ánh mắt hỏa châu là hoa đăng ngày cưới
[Những ánh mắt hỏa châu]
Ngoài kia súng nổ, đốt lửa đêm đen, tầm đạn thay tiếng em
[Kẻ ở miền xa]
Lá rừng che kín đường về phồn hoa
Sao không hát cho những người vừa nằm xuống chiều qua...
Còn nhiều lắm.
Brodsky vinh danh thơ Mandelstam, một thi sĩ Nga, bị Stalin đầy đi tù, và chết tại trại tù ở Sibérie:
"Thời gian qua [thơ] ông, lầu bầu với "khoảng trống câm" của Stalin" [... where the time that utters itself through Mandelstam conftronts the 'mute space' of Stalin].
Tôi nghĩ câu đó có thể áp dụng được, vào trường hợp ở đây, khi, nhạc sến, nhạc vàng, nhạc lính của Miền Nam trực diện, đối đầu, [confront], với thứ nhạc đỏ, “đường ra trận mùa này đẹp lắm”, của Miền Bắc
Tôi thực sự tin rằng, cái gọi là tinh tuý nhất của văn học Miền Nam, trước 1975, không ở trong thơ, văn, mà trong lời nhạc.
Để mở đầu loạt bài “Nhịp thời gian”, xin giới thiệu bản nhạc “Rừng lá thấp” của Trần Thiện Thanh. Theo lời giới thiệu bản nhạc này, trên DVD nhạc ASIA, tác giả đã sáng tác để tưởng niệm một người bạn thân của ông, là một sĩ quan VNCH, nằm xuống trong trận Mậu Thân ở Hàng Xanh, thành phố Sài Gòn.
Rừng Lá Thấp
Trần Thiện Thanh.
1.
Rừng lá xanh xanh cây phủ đường đi
Thành phố sau lưng ôm mộng ước gì
Tôi là người đi chinh chiến dài lâu
Nên mộng ước đầu tôi nghe đã chìm sâu
2.
Từ máy thu thanh cô nàng vừa ca:
"Trọn kiếp yêu anh lính khổ xa nhà"
Giữa rừng già vang tiếng hát thật cao
Nhưng giữa già tôi có thấy gì đâu
ĐK:
Sao không hát cho người giết giặc trên cầu
Khi bùn lầy còn pha sắc áo xanh
Trong khói súng xây thành
Mắt quầng thâm mất ngủ
tàn đêm khói lửa,
Giờ chỉ còn hai tiếng "mến anh"
Sao không hát cho những người còn mải mê
Lá rừng che kín đường về phồn hoa
Sao không hát cho những bà mẹ hằng đêm nhớ con xa
Hay hát cho những người vừa nằm xuống chiều qua
3.
Rừng lá xanh xanh lối mòn chạy quanh.
Đời lính quen yêu gian khổ quân hành
Nghe từ ngày thơ tiếng súng triền miên
Đánh giặc lâu bền cho non nước bình yên
4.
Lời hát xin gây rung động thật sâu
Đừng hát như chim giữa rừng lá sầu
Xin thật lòng qua câu hát đầu môi
Như lính giữa rừng yêu lá thấp mà thôi
[Trích từ net]
Đâu có thua gì Kinh Cầu của Akhmatova, trích đoạn, dưới đây.
Bạn có thể coi Kinh Cầu là “ấn bản thứ nhì” của Rừng Lá Thấp, khi những người lính, sĩ quan VNCH thất trận, đi tù, và thân nhân của họ lặn lội đi thăm nuôi…
Tính nhân bản của cả hai, như nhau.
Sao không hát cho những người vừa nằm xuống chiều qua?
thì cũng tương tự câu hỏi:
Liệu bà có thể miêu tả cảnh này không?
*
Thay cho một lời mở đầu - Instead of a preface
Trong những năm khủng khiếp dưới thời trùm công an nhân dân N.I. Yezhov, tôi trải qua 17 tháng đứng xếp hàng trước một số nhà tù ở Leningrad. Một bữa, có một người “nhận ra” tôi. Rồi thì một bà, môi tái nhợt vì lạnh, đứng đằng sau tôi, và, người này, lẽ dĩ nhiên, chưa từng bao giờ nghe tên tôi, bỗng như tỉnh ra, hết ngơ ngẩn - đây là tình trạng chung của tất cả chúng tôi -, và thầm thì vào tai tôi [mọi người ở đây chỉ nói với nhau theo kiểu thì thầm]:
-Liệu bà có thể tả cái này? [Can you describe this?]
Và tôi nói:
-Được!
Và thế là có một cái gì đó giống như là một nụ cười, thoáng qua trên một nơi đã có thời là khuôn mặt của bà.
Ngày 1 Tháng Tư, 1957 Leningrad
Anna Akhmatova
Không phải tôi cầu nguyện chỉ cho tôi,
Nhưng còn cho những người đứng trước và sau tôi
Vào một ngày đông giá băng
hay một ngày nóng tháng Bẩy
Trước bức tường Hoả Lò chói chang làm mù mắt
Not only for myself do I pray,
But for those who stood in front and behind me,
In the bitter cold, on a hot July day
Under the red wall that stared blindly
Kinh Cầu: Lời Cuối
*
Từ:
Trong khói súng xây thành
chuyển qua
Mắt quầng thâm mất ngủ
thì đúng là khủng khiếp, quái chiêu thật!
Hai câu liền sau đó, cũng thật là thần sầu:
Sao không hát cho những người còn mải mê,
Lá rừng che kín đường về phồn hoa
Tôi, do chưa từng đi lính, mê thì quá mê bản nhạc, nhưng có mấy câu, mấy chữ không làm sao hiểu được ý của tác giả.
Thí dụ: Tàn đêm khói lửa, giờ chỉ cần hai tiếng... hai tiếng gì? “Bên anh”, hay “mến anh”?
Đừng hát như chim trên “ngọn lá sầu”, hay, “vùng lá sầu”?
Câu này thật hay, nhưng thật khó hiểu: Ngọn lá sầu? Vùng lá sầu?
Yêu lá thấp là... yêu lá gì?
Càng khó hiểu càng hay!
Nguyễn Quốc Trụ
