Một số chuyên gia an ninh hàng đầu của Mỹ kêu gọi Washington nới rộng hiệp ước an ninh với Philippines để bảo vệ những đảo nhỏ và bãi cạn mà Philippines đang kiểm soát ở Biển Đông. Tuy nhiên, theo tường thuật của thông tín viên Li Bao của đài VOA, một số học giả Philippines cho rằng Hoa Kỳ không nên làm như vậy vào lúc này.
Ông Seth Cropsey, cựu Phó trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, cho đài VOA biết rằng vấn đề này nên được xử lý giống như cách xử lý vấn đề Senkaku, là quần đảo đang do Nhật kiểm soát nhưng Trung Quốc cũng đòi chủ quyền và gọi là đảo Điếu Ngư.
Ông Cropsey nói: “Mục tiêu cũng giống hệt như vậy. Đó là tuân hành nghĩa vụ hiệp ước với Philippines và để phòng vệ khu vực này trước một nước Trung Quốc mỗi ngày một hung hăng hơn và có nhiều tham vọng hơn, một nước đang dùng sức mạnh quân sự và đe dọa sử dụng sức mạnh quân sự để đạt các mục tiêu của mình”.
Ông Walter Lohman, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Á châu của Quỹ Heritage ở Washington, mới đây nói với Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ là đã tới lúc Hoa Kỳ dành cho Philippines, một đồng minh thân thiết ở Á châu, một sự bảo đảm rõ ràng về an ninh. Ông nói: “Tôi nghĩ rằng chúng ta nên thay đổi lập trường về phạm vi áp dụng của hiệp ước an ninh Mỹ - Phi để bao gồm những hòn đảo và bãi cạn hiện do Philippines chiếm đóng và nằm dưới quyền quản hạt của nước này. Hiện giờ, chúng ta không có lập trường rõ ràng về vấn đề này”.
Trung Quốc đòi chủ quyền hầu như toàn bộ Biển Đông và đang ráo riết tiến hành kế hoạch xây đảo nhân tạo trong khu vực. Bắc Kinh cũng đang xây các cơ sở quân sự trên những đảo mới ở đó, tạo ra những mối đe dọa mới đối với khu vực do Philippines kiểm soát.
Hành động đi đôi với lời nói
Ông Cropsey, hiện là giám đốc Trung tâm Sức mạnh Hải dương Hoa Kỳ của Viện Hudson, tin rằng khi tuyên bố như vậy về hiệp ước phòng thủ chung Mỹ - Phi, Hoa Kỳ chỉ có một mối rủi ro duy nhất là “nói mà không có hành động để chứng minh”.
Ông Cropsey nói: “Nếu Hoa Kỳ tuyên bố rằng 'chúng tôi sẽ bao gồm những hòn đảo và những bãi cạn đang do Philippines quản lý và kiểm soát vào hiệp định phòng thủ mà chúng tôi có với đồng minh của mình', nhưng lại không điều tàu tới khu vực đó, không phái tàu tuần tiễu những hòn đảo và những bãi cạn đó, thì đó sẽ là một tín hiệu cho Trung Quốc thấy rằng chúng ta không nghiêm chỉnh tuân hành nghĩa vụ của mình”.
Tuy nhiên, ông Cropsey nói không thể “đọc được ý nghĩ trong đầu của chính phủ Mỹ hiện nay”.
Ông cho rằng: “Chính phủ trong thời gian qua có thái độ lúc nóng lúc lạnh với Trung Quốc, đôi lúc họ có tư thế tiến về phía trước nhiều hơn và đôi lúc họ thụt lùi”.
Ông nói: “Tôi hy vọng là việc có thêm nhiều người nói về đề tài này một cách công khai sẽ khuyến khích chính phủ xem xét lại vấn đề và nghĩ tới Philippines trong cùng một cách thức mà họ nghĩ tới Nhật Bản; và đó là Philippines là một nước bạn lâu năm và là một nước đồng minh cực kỳ quan trọng về mặt chính trị, địa lý và chiến lược trong khu vực này của thế giới”.
Chính sách của chính quyền Obama
Hôm thứ Ba vừa qua, khi trả lời câu hỏi của đài VOA về chính sách hiện nay của Mỹ đối với vấn đề này, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ đặc trách Đông Á Daniel Russel nói rằng Washington tôn trọng hiệp ước với Philippines và chính phủ của Tổng thống Obama không loại trừ bất kỳ sự lựa chọn quân sự nào đối với mối đe dọa chung trong khu vực.
“Theo hiệp ước, chúng tôi sẽ tham khảo ý kiến ngay tức khắc để xem xét tới cách ứng phó với một mối đe dọa được xem là mối đe dọa chung”, ông Russel cho biết.
Ông cũng nhấn mạnh: “Qua những hành động của mình, Hoa Kỳ và Philippines đã chứng tỏ là chúng tôi quyết tâm tìm kiếm những phương thức hợp pháp và hòa bình để giải quyết những sự khác biệt và để răn đe và giảm thiểu tối đa mối rủi ro xảy ra xung đột”.
Trong khi đó, Philippines đang tích cực hợp tác với Hoa Kỳ trong nhiều hoạt động quân sự, kể cả việc cho phép máy bay hải quân Mỹ sử dụng căn cứ không quân Clark để thực hiện những phi vụ trinh sát gần những hòn đảo nhân tạo mà Trung Quốc mới xây ở quần đảo Trường Sa.
Chiến lược mơ hồ
Tuy nhiên, một số học giả ở Philippines cho rằng vào lúc này Hoa Kỳ không nên và sẽ không công khai nới rộng phạm vi áp dụng của hiệp ước phòng thủ chung để bao gồm những hòn đảo và bãi cạn do Philippines kiểm soát ở Biển Đông.
“Tôi nghĩ rằng Hoa Kỳ nên duy trì sự mơ hồ chiến lược về vấn đề này, một sự mơ hồ làm cho Trung Quốc không biết cách xoay sở”, giáo sư Renato Cruz de Castro của Đại học De La Salle ở Manila cho biết như thế trong cuộc phỏng vấn mới đây dành cho đài VOA.
Giáo sư de Castro nói: “Chúng ta không thể so sánh quan hệ Mỹ - Nhật với quan hệ Mỹ - Phi vì nhiều lý do” và lý do quan trọng nhất là việc nới rộng hiệp ước sẽ “tự động đưa Hoa Kỳ và Philippines tới chỗ đối đầu trực tiếp với Trung Quốc”. Ông nói thêm rằng quân đội Philippines yếu hơn nhiều so với quân đội Nhật Bản.
Giáo sư de Castro cho biết ông tin là Manila có thể chấp nhận sự mơ hồ chiến lược này và chưa yêu cầu Hoa Kỳ nới rộng phạm vi áp dụng của hiệp ước.