Trong những chương trình Điểm Sách trước đây chúng tôi đã giới thiệu nữ nhà văn di dân Trung quốc Yiyun Li với tập truyện ngắn A Thousand Years of Good Prayers/Ngàn Năm Khẩn Nguyện, và tiểu thuyết The Vagrants/Những Kẻ Sống Bên Lề. Yiyun Li ngày nay đã là một tên tuổi văn chương ở Mỹ cùng với những nhà văn di dân Trung Quốc khác như Cáp Kim (Ha Jin), Mã Kiến… Tháng 9 năm nay Yiyun Li mới cho ra mắt tập truyện ngắn Gold Boy, Emerald Girl/Trai Vàng, Gái Ngọc khá xuất sắc, được nhiều nhà phê bình điểm sách khen ngợi.
Quyển Trai Vàng, Gái Ngọc gồm 8 truyện ngắn và một truyện vừa. Tất cả những nhân vật trong truyện đều là người Hoa, cảnh thổ truyện phần lớn xảy ra ở Bắc Kinh, Trung quốc. Sách mở đầu với truyện vừa ‘Kindness/Lòng tốt’ dài nhất (chiếm 80 trang sách trong cả thảy 221 trang của quyển sách) và truyện ngắn lấy làm tựa đề cho cả tập ‘Gold Boy,Emerald Girl/Trai Vàng, Gái Ngọc’ được đặt ở cuối sách. Yiyun Li là nhà văn chú trọng khai thác những chủ đề muôn thưở của kiếp nhân sinh như những mối liên hệ phức tạp của gia đình, tính cách con người, danh dự và tình yêu được đặt trong hoàn cảnh xã hội nhiều biến đổi phức tạp của Trung quốc trong những năm cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, nhất là trong giai đoạn Trung quốc trải qua những biến động lịch sử gây nên những chấn thương tâm thể khó phai nhòa, chẳng hạn như biến cố Thiên-An-Môn, chính tác giả đã sống trải đúng như lời của Moyan, nhân vật chính trong truyện vừa Lòng Tốt đã nói: “Đó thật là một điều khủng khiếp, ngay cả đối với một kẻ lãnh đạm với mọi sự như tôi đây, khi nhìn thấy sự ảm đạm ngấm ngầm trong đời sống một người nào đấy.”
Những nhân vật tiểu thuyết của Yiyun Li là những con người bình thường nhưng số phận bị mắc kẹt trong những hoàn cảnh hoặc vì sống dưới một chế độ có quá nhiều cấm kỵ, bóng tối lịch sử vùi lấp, hoặc bị giằng xé khi gia đình đối nghịch với cộng đồng. Những nhân vật này vì vậy mang nặng những ám ảnh của lỗi lầm hay tủi hổ. Nhân vật chính Moyan trong Kindness/Lòng Tốt là một phụ nữ 41 tuổi, giáo viên Toán, sống cô độc trong một căn hộ xuống cấp tồi tàn ở Bắc Kinh và sắp bị phá bỏ trong kế hoạch chỉnh trang của bọn đại gia.
Moyan quen biết khá nhiều người nhưng bạn bè thực sự thì không. Những hồi ức của Moyan đậm nét một thời thanh xuân nghèo khổ túng thiếu mọi mặt. Thời con gái Moyan thân thiết với Giáo sư Shan, một ông thày lớn tuổi có đầu óc kỳ quái, ông đã đọc cho cô nghe những quyển truyện của Dickens, Lawrence và Hardy. Moyan vẫn còn nhớ mãi có lần ông đã nói: “Tình yêu đặt con người vào hoàn cảnh nợ nần.” Thời học đại học, sau biến cố Thiên-An-Môn, sinh viên bị bắt buộc phải qua giai đoạn huấn luyện quân sự, Moyan cũng quen biết trung úy Wei. Chính nhờ giai đoạn ở trong quân đội này Moyan mới có cơ hội được sống xa người cha khắc khổ, sống khép kín như một bóng ma và người mẹ âm thầm chỉ còn biết nằm liệt trên cái giường của bà, đọc những truyện diễm tình xưa, đôi khi đảo mắt nhìn bóng mình trong gương. Sự bí ẩn là cả Giáo sư Shan lẫn Wei đều muốn Shan trở thành người bạn thân thiết nhưng họ đều thất bại. Chính Moyan cũng hiểu sự lãnh đạm của mình không phải là vì thiếu tình cảm nhưng có nguyên do rất phức tạp, phần vì – như lời Moyan – “Tôi chẳng bao giờ quên được một người nào đó đã đến trong đời tôi, và có lẽ chính vì thế tôi không thể nào còn chỗ cho đời sống riêng của mình nữa.”
Trong truyện A Man Like Him/Một Người Như Ông Ta nhân vật chính là Ông giáo Fei cả đời sống độc thân để có thể chăm sóc người mẹ già yếu. Nhớ lại lời cha anh trước đây đã nói, theo như bà mẹ kể, “Tôi chẳng còn gì để nói về cõi đời này nữa,” một câu chót ông nói ra trước ngày ông tự tử, thêm vào câu chuyện buồn đau trong quá khứ có liên hệ tới phụ nữ khiến ông bị phiền phức nên khi Fei bị ám ảnh về câu chuyện một phụ nữ trẻ viết blog để cáo gian cha cô ta ngoại tình, Fei kinh tởm người phụ nữ này nên tìm đến người cha nạn nhân bị con gái tố cáo không đúng sự thật một mặt để chia sẻ sự đau đớn của ông, mặt khác cũng hy vọng sẽ hóa giải được câu chuyện riêng tư của mình.
Truyện kế tiếp House Fire/Nhà Lửa nhân vật là một nhóm sáu phụ nữ nay đã về hưu và tất cả đều thất bại trong hôn nhân nên họp nhau lại mở một văn phòng thám tử để điều tra những cuộc tình ngoài hôn phối, nhưng khi có một người đàn ông nọ tìm đến văn phòng của họ để được cố vấn về lời đồn thổi ghê tởm về mối liên hệ của vợ ông ta với ông bố vợ, câu chuyện này khiến năm phụ nữ này vì có ý kiến trái ngược nhau nên sự hợp tác của họ rất có thể bị tan vỡ.
Truyện Souvenir/Kỷ Niệm mô tả cuộc chạm trán giữa một thiếu nữ trẻ tuổi với một góa phụ không hề quen biết nhau nhưng cả hai đều chất chứa quá nhiều buồn đau.
Truyện ngắn kế tiếp Number 3, Garden Road/Số 3 Ngõ Vườn Cây kể lại một buổi tối tưởng chừng đã làm thay đổi cuộc sống của hai kẻ đã cùng cư ngụ trong một khu chung cư ở Bắc Kinh. Hai cư dân này là Meilan khi xưa còn là một bé gái và chàng Chang trẻ tuổi mới cưới vợ, họ đã ở trong chung cư này từ khi tòa nhà mới được cất lên. Nhiều năm sau, Meilan nay đã trải qua hai lần ly dị, trở về thăm chỗ ở cũ, đến dự một buổi tối khiêu vũ trong khu chung cư. Ông Chang nay đã góa vợ nhận ra Meilan và hai người trong hoàn cảnh này tưởng chừng sẽ dễ dàng kết hợp. Nhưng ngược với Meilan có tính cách quyết đoán, Chang lại là người cố ý chần chừ ngần ngại nên cuộc gặp gỡ trở thành một câu chuyện rất tức cười.
Truyện The Proprietess/Những Nữ Chủ Nhân là một truyện khôi hài châm biếm kể lại việc một người canh gác tiệm buôn ở một tỉnh nhỏ nọ đã ngẫu nhiên biến kho hàng thành một nơi trú ẩn cho những người vợ có chồng đang bị tù. Prison/Nhà Tù khá cảm động kể lại câu chuyên đau buồn cặp vợ chông di dân Yilan và Lou. Sở dĩ họ di dân sang Mỹ vì hy vọng đứa con gái sẽ được hưởng một nền giáo dục tốt, nhưng chẳng may đứa con gái duy nhất này lại thiệt mang trong một tai nạn xe hơi. Yeilan nay đã lớn tuổi, ban đầu tưởng rằng đắm mình trong sự cô đơn sẽ nguôi ngoa, nhưng sau đó lại nẩy ý kiến Lou, chồng bà vẫn có thể sinh con bằng cách về nước tìm một phụ nữ mang thai thay thế mình. Hai vợ chồng kiếm được Fusang, một phụ nữ quê mùa nghèo khổ bị gia đình đem bán cho một người đàn ông làm vợ nên sau khi sinh ra một đứa con trai đã đem cho con đi với hy vọng sẽ giải thoát thằng bé khỏi hoàn cảnh khốn khổ. Cho con xong, nghe nói ở Bắc Kinh cần phụ nữ làm nghề đẻ thuê nên tìm về thủ đô để kiếm ăn bằng nghề này. Trước sự ngần ngại của vợ chồng Yilan và Lou e rằng Fusang sẽ không bao giờ quên đứa con mình đẻ ra, Fusang đã lạnh lùng đoan chắc rằng hai người chẳng phải lo ngại vì chứng cớ cô ta không hề nhớ tới đứa con trai của cô.
Nhân vật chính trong truyện Sweeping Past/ Quá Khứ Lướt Nhanh là Ailin nay đã già nua hồi tưởng một buổi trưa thời còn là thiếu nữ đã cùng hai người bạn làm một buổi lễ kết tình tỷ muội và nhờ một nhiếp ảnh gia người Đức chụp cho cả ba một tấm hình kỷ niệm. Nhưng chẳng bao lâu sau nhiếp ảnh gia này bị vệ binh đỏ kết tội là thành phần có cảm tình với bọn tư bản nên đem xử tử, chứng cớ để kết tội là chiếc máy ảnh đắt giá. Giờ đây, nhiều năm sau, khi cô cháu ngoại từ Bồ Đào Nha trở về thăm bà, muốn xin tấm hình cũ để trưng trong tiệm ăn của cha mẹ cô, vì theo cô thấy “Cả ba người trông thật trẻ trung và ngây thơ,” và “rất Trung quốc” Bà ngoại Ailin hết sức sững sờ khi nghe cô cháu gái nói như vậy.
Truyện cuối cùng trong tập Gold Boy, Emerald Girl/Trai Vàng, Gái Ngoc vén mở tình cảnh con người phải thỏa hiệp chỉ vì lòng thương người hay vì tình yêu khi ở trong hoàn cảnh bị bổn phận bắt buộc hoặc vì một động lực vượt ra ngoài sự kiểm soát của ý thức. Truyện kẻ về một vị nữ giáo sư Sinh Vật Học góa bụa muốn người nữ sinh viên bà yêu thích nhất làm lễ cưới với người con trai của bà. Nhưng thật ra cả ba người đều là những kẻ cô đơn, mỗi người có một niềm riêng ẩn mật, và cả ba đều hiểu rằng “mình sẽ chẳng làm sao khiến người kia bớt buồn khổ, nhưng họ có thể, bằng sự quan tâm lớn lao, tạo nên được một thế giới thích nghi đựoc nỗi cô đơn của họ.”
Người đọc văn của Yiyun Li có thể nhận ra ảnh hưởng của nhà văn William Trevor – một tác giả có nhiều ảnh hưởng nhất trên văn chương Yiyun Li – rõ nhất trong truyện vừa Kindness/Lòng Tốt. Theo lời giải thích của Yiyun Li, cô đã viết truyện này để vinh danh William Trevor vì truyện Kindness/Lòng Tốt được khởi hứng từ truyện vừa nổi tiếng Night at the Alexandria của William Trevor. Truyện ngắn này có nhân vật kể truyện là một ông già tỉnh nhỏ Ái-Nhĩ-Lan ở vậy suốt đời còn truyện Kindness có nhân vật tự sự là một phụ nữ trung niên sống ở Bắc Kinh, bà này đã chọn lựa không những không lấy chồng mà còn sẽ không yêu ai. Night at the Alexandria là một trong những truyên của William Trevor tôi yêu thích nhất, vì thế tôi viết Kindness như một lời vinh danh quyển truyện này. Tôi đã mở đầu truyện Kindness bằng ba câu văn cộng hưởng những câu văn mở đầu truyện Night at the Alexandria, và khi tôi viết quển truyện này, tôi tưởng tượng người kể truyện của tôi đang nói với người kể truyện trong truyện của Trevor, cả hai nhân vật đều sống cuộc đời cô độc một cách hào hung, tuy vậy cả hai nhân vật này đều có khả năng và là chứng cớ của tình yêu, thiện cảm, và sự chung thủy.”
