Năm 1964, vào lúc ban nhạc The Beatles của Anh đã chinh phục nước Mỹ và đang trên đường đạt tới đỉnh cao danh vọng, một nhạc phẩm đến từ Brazil bất ngờ nổi lên, có lúc gần như lấn át cả nhạc của ban tứ quái nổi danh hoàn cầu - dù chỉ trong một tuần lễ, nhưng cũng đủ gây sự chú ý của giới thưởng ngoạn đối với nền âm nhạc của Brazil, nước đăng cai Thế vận hội Mùa hè 2016.
Nhạc phẩm ấy có một cái tên khêu gợi trí tò mò, kể cả của những người chưa hề nghe qua lần nào: “The Girl from Ipanema-Người con Gái đến từ Ipanema”. Người con gái ấy là ai mà để lại ấn tượng sâu sắc đến như vậy trong trái tim của biết bao nhiêu chàng trai chỉ vừa thoắt thấy bóng nàng đi ngang qua?
Tại Thế vận hội Rio 2016 khai mạc hôm thứ Sáu vừa rồi, cô gái từ Ipanema trong nhạc phẩm được coi như “quốc ca thứ nhì của Brazil”, tái xuất giang hồ khi siêu người mẫu Gisele Bundchen rảo bước trên sân khấu trong lễ khai mạc Olympics theo điệu nhạc “The Girl from Ipanema-Người con Gái đến từ Ipanema”.
Khán giả toàn cầu nồng nhiệt chào đón Gisele, “người đẹp Ipanema thời hiện đại”, yểu điệu bước ra theo tiếng đàn dương cầm của Daniel Jobim, cháu của nhà soạn nhạc Tom Jobim, đồng tác giả của nhạc phẩm “The Girl from Ipanema”.
Trong bản nhạc, cô gái trong câu chuyện được giới thiệu ngay từ những ca từ đầu tiên:
Tall and tan and young and lovely
The girl from Ipanema goes walking
And when she passes, each one she passes
Goes “Aah” …
Xin tạm dịch:
Cao ráo, với làn da ngâm, trẻ trung và duyên dáng
Người con gái từ Ipanema rảo bước
Khi cô đi ngang, người liếc qua
Ai cũng phải thở ra: Aah!
Hơn 50 năm sau, nhờ Olympics Rio năm 2016, bản nhạc năm xưa một lần nữa lại gây ấn tượng mạnh nơi khán giả xem Olympics và giới yêu âm nhạc toàn cầu.
Báo Wall St. Journal tường trình rằng nhiều khán giả Brazil bên trong sân vận động Macarana nơi diễn ra lễ khai mạc Olympics, và người dân Brazil theo dõi trên các đường phố hay tại nhà đều hát theo “Ipanema”, với những đôi mắt đẫm lệ vì niềm tự hào dâng trào.
Spotify báo cáo bản “The Girl from Ipanema-Người con Gái đến từ Ipanema” đã được tải xuống hơn 40.000 lần, tỷ lệ tăng tới 1.200%, sau lễ khai mạc Olympics.
Phiên bản mà tác giả là nhà thơ Vinicius de Moraes, một trong hai người Brazil đã thai nghén và cho ra đời bản nhạc gốc, lại xuất hiện trên danh sách các nhạc phẩm hay nhất ở Rio.
Nhà thơ de Moraes và đối tác thường xuyên cộng tác với ông, là nhạc sĩ kiêm nhà soạn nhạc Antônio Carlos Jobim, đã viết bản nhạc “The Girl from Ipanema-Người con Gái đến từ Ipanema” có tên Brazil là “Garota de Ipanema” vào năm 1962, trong khi hai ông hợp tác để thực hiện một vở nhạc kịch về một nhân vật ngoài hành tinh đến thăm Brazil.
Theo tạp chí Performing Songwriter, hai tác giả cố tưởng tượng ra một lý do khả dĩ có thể thuyết phục một người từ một hành tinh khác, rằng Brazil là một nơi chốn có ma lực thu hút người khác, và cuối cùng họ chọn một phụ nữ thật quyến rũ.
Và, như người ta vẫn nói “the rest is history,” câu chuyện và bản nhạc được sáng tác từ ý tưởng đó sau này đã đi vào lịch sử khi len lỏi lên hàng đầu các bảng top hit, gần như lấn lướt cả các bản nhạc nặng ký của các ban nhạc nổi tiếng nhất thế giới, kể cả The Beatles.
Mãi tới năm 1965, hai tác giả mới tiết lộ nguồn cảm hứng phía sau bản “The Girl from Ipanema” là một cô gái thực sự đến từ Ipanema ở khu vực phía Nam thủ đô Rio de Janeiro. Người đẹp Ipanema “bằng xương bằng thịt” chính là Heloisa Pinheiro, gọi ngắn gọn là Helo.
Ảnh của Helo chụp trên một bãi biển của Brazil gây sốt, giúp cho nhạc phẩm nổi tiếng như cồn ở trong nước. Nhưng bản nhạc chỉ trở thành một top hit quốc tế sau khi Stan Getz, một nhạc sĩ kèn saxo và Joao Gilberto, một ca sĩ và dương cầm thủ người Brazil, sáng tác phiên bản tiếng Anh trong một buổi ghi âm với nhà soạn nhạc Jobim.
Họ mời Norman Gimbel, nhà soạn nhạc sau này nổi danh với nhạc phẩm “Killing Me Softly With His Song,” viết lời trong khi ca sĩ trình bày là Astrud, vợ của nhạc sĩ Gilberto.
Trong một bài viết đăng trên tờ The Wall St. Journal năm 2012, nhà soạn nhạc Gimbel phát biểu về “The Girl from Ipanema” như sau:
“Đấy là một chuyện xưa như trái đất. Một cô gái đẹp đi ngang, những người đàn ông thoáng trông thấy dáng đã từ các ngõ ngách chui ra trầm trồ, có người rớt cả từ trên cây xuống, huýt gió và buông lời tán tỉnh, nhưng cô gái đẹp vẫn tiếp tục bước đi, không hề ngoảnh lại. Câu chuyện đó xảy ra ở khắp mọi nơi.”
Trong nguyên tác tiếng Bồ Đào Nha, lời và ý nhạc đượm nét buồn sâu lắng hơn, da diết hơn, tương phản sắc đẹp tuyệt trần của cô gái với niềm cô đơn cùng cực của nhạc sĩ.
Phiên bản tiếng Anh “The Girl from Ipanema” nổi lên trong năm 1964 và được xếp trong danh sách 100 top hit trên bảng Billboard trong suốt 12 tuần lễ. Bản nhạc nhảy vọt từ hạng 87 vào đầu mùa hè năm ấy lên hạng 5 vào giữa tháng Bảy, ngay giữa các nhạc phẩm ăn khách nhất của các ban nhạc lừng danh như Beatles, Beach Boys và Rolling Stones.
Năm 1965, “The Girl from Ipanema” chiếm giải Nhạc phẩm hay nhất trong năm tại buổi trao Giải Âm nhạc Grammy lần thứ 7.
Hai nhạc sĩ Getz và Gilberto đoạt album hay nhất trong năm với track đầu tiên là một phiên bản của “Ipanema”, trong khi tứ quái Beatles, với hàng triệu fans điên cuồng, nhận giải Nghệ sĩ mới xuất sắc trong năm.
Từ thành công đó, “The Girl from Ipanema” càng củng cố vị thế trong làng nhạc quốc tế khi được trình bày bởi các ca sĩ thượng thặng như Frank Sinatra, Ella Fitzgerald và Diana Krall.
Chris McGowan, nhà báo chuyên về âm nhạc và cũng là tác giả của “The Brazilian Music Book”, quyển sách về âm nhạc Brazil viết:
“The Girl from Ipanema” đã giúp ‘mở mắt’ người thưởng ngoạn âm nhạc trên toàn thế giới về sự phong phú của âm nhạc Brazil.
Nhưng trong thành công thường đã có mầm mống của thất bại. Trong hai thập niên 1960 và 1970, “Ipanema” được chơi thường xuyên đến mức bị nhàm chán, khiến các fan quay lưng với nhạc phẩm từng làm trái tim họ rung động.
“The Girl from Ipanema-Người con Gái đến từ Ipanema” chìm vào quên lãng. Cho mãi tới bây giờ. Thời gian đã xoá tan những chán chường do hiện tượng thương mại hoá quá mức gây ra. Thế vận hội Rio 2016 đã thổi bay những lớp bụi chồng chất trên bản nhạc bỏ quên, và một lần nữa hâm nóng sự ngưỡng mộ của các fans cũ, đồng thời giới thiệu “Ipanema” với một thế hệ fan mới như một biểu tượng của âm nhạc và văn hoá Brazil.
Người con gái đến từ Ipanema giờ là một nữ doanh nhân 71 tuổi. Trong một cuộc phỏng vấn, bà nói bà cảm thấy buồn vì sự đóng góp của người viết lời bản nhạc gốc, nhà thơ de Moraes, không được chú ý đúng mức trong lễ khai mạc Olympic, một lời chỉ trích được con gái út của nhà thơ, Maria de Moraes phụ họa.
