Các nhà khoa học Châu Âu đã phát hiện được một số gen trong giống muỗi có khả năng quyết định sự sống chết của những kí sinh trùng bệnh sốt rét mà chúng mang trong cơ thể chúng. Khi chích, muỗi truyền các kí sinh trùng này sang cho người, làm thiệt mạng 1 triệu người mỗi năm, đa số là trẻ em ở châu Phi. Các nhà nghiên cứu nói rằng khám phá của họ có thể giúp phát triển các phương pháp mới để chữa trị bệnh sốt rét bằng cách kiểm soát các gen của muỗi. Khám phá này sẽ là đề tài của câu chuyện “Khoa học và Đời sống” mà Nguyễn Lê mang đến quý thính giả hôm nay, dựa trên tường trình của TTV khoa học David McAlary của đài Tiếng nói Hoa Kỳ.
Kí sinh trùng bệnh sốt rét phải mất 3 tuần để phát triển trong cơ thể một giống muỗi đặc biệt, di chuyển từ ruột sang các hạch nước bọt, sẵn sàng để truyền sang người. Nhưng từ lâu các nhà nghiên cứu vẫn thắc mắc về hiện tượng một số muỗi không truyền các kí sinh trùng cho người, mặc dù chúng có mang các kí sinh trùng này trong cơ thể.
Giờ đây, một toán các khoa học gia tại Phòng thí nghiệm sinh học phân tử Châu Âu tại thành phố Heidelberg của Đức đã cung cấp câu trả lời trong tập san khhoa học “Science.” Họ cho biết đã xác định được một gen đã khiến cho hệ miễn dịch của muỗi tiêu diệt kí sinh trùng. Khi các khoa học gia vô hiệu hóa gen này, thì muỗi sản xuất một số lượng kí sinh trùng nhiều hơn so với các con muỗi có gen nguyên vẹn. Hồi đầu tháng 3, các nhà nghiên cứu vừa kể loan báo đã phát hiện được 2 gen khác có chức năng bảo vệ các kí sinh trùng đang phát triển chống lại hệ miễn dịch của muỗi. Khi họ vô hiệu hóa các gen này, thì gần hết số kí sinh trùng đang tăng trưởng trong cơ thể muỗi bị tiêu diệt. Ông Mike Osta, một thành viên của toán nghiên cứu, nói rằng những khám phá vừa kể có ý nghĩa rất lớn đối với việc kiềm chế sự lan tràn của bệnh sốt rét. Ông Osta giải thích:
“Ở đây, lần đầu tiên chúng tôi chứng minh rằng hệ miễn dịch của giống muỗi có thể được mỡ ra hay đóng lại, hoặc để cho phép có thêm kí sinh trùng sống sót, hoặc để tiêu diệt số kí sinh trùng này. Nói một cách khác, bằng cách thay đổi hệ miễn dịch, chúng ta có thể làm cho muỗi hoặc là dễ bị nhiễm trùng hơn, hoặc là không thể truyền kí sinh trùng sang cho con người.”
Ông Osta nói rằng để có thể kiểm soát bệnh sốt rét, các nhà khoa học có thể tạo ra một giống muỗi không có loại gen có khả năng bảo vệ được các kí sinh trùng. Họ cũng có thể tăng thêm số gen có khả năng tiêu diệt kí sinh trùng. Tuy nhiên, các nhà khảo cứu ghi nhận rằng việc thay thế tất các con muỗi có mang kí sinh trùng bệnh sốt rét trong thiên nhiên bằng các con muỗi bị biến đổi gen có thể là một công tác quá to lớn, không dễ gì thực hiện được. Một chiến thuật đơn giản hơn có thể là việc sử dụng các hóa chất chống lại số gen bảo vệ kí sinh trùng trong một vùng có muỗi sinh sống. Sau đây vẫn là lời của ông Osta:
“Các hóa chất có thể cản trở hoạt động của số gen bảo vệ, và như vậy chúng có thể ngăn chận, không cho số gen này thực hiện chức năng bảo vệ, khiến cho các kí sinh trùng phải chết. Do đó, trong trường hợp này, chúng ta có thể xịt một loại hóa chất nào đó có khả năng ngăn chận, không cho các gen bảo vệ hoạt động, đưa đến kết quả là các kí sinh trùng phải chết.” Tại Trường Y học Nhiệt đới Liverpool ở nước Anh, Bác sĩ giám đốc Janet Hemingway hoan nghênh những phát hiện của Phòng thí nghiệm sinh học phân tử châu Âu. Bà nói rằng thành quả này giúp thúc đẩy nỗ lực tìm kiếm những phương cách mới để kiểm soát bệnh sốt rét. Bác sĩ Hemingway nhấn mạnh đến sự cần thiết của những biện pháp mới vì sức đề kháng sinh học ngày càng gia tăng đối với thuốc chữa bệnh và thuốc trừ sâu, tức là hai vũ khí hữu hiệu nhất hiện nay để chống bệnh sốt rét. Bác sĩ Hemingway nói:
“Chúng ta đã thấy có nhiều loại thuốc trừ sâu mà chúng ta dùng để kiểm soát bệnh sốt rét đã bị sức đề kháng của muỗi làm cho mất hiệu quả. Chúng ta đã vấp phải nhiều khó khăn nghiêm trọng trong việc bào chế các loại thuốc mới đề trị bệnh sốt rét. Có nhiều loại thuốc hiện nay đã trở thành hầu như vô dụng trong nhiều vùng. Nhiều loại thuốc mới hữu hiệu hơn thì lại quá đắt tiền đối với tất cả mọi người ở châu Phi, cho nên không thể mua nỗi chúng để dùng trong một chương trình diệt trừ sốt rét đại quy mô được. Vì vậy, trên thực tế, chúng ta đang đứng trước nguy cơ bệnh sốt rét ngày càng lan rộng, thay vì bị kiềm chế, nếu chúng ta không có một số công cụ mới để sử dụng trong nỗ lực này.”
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, trong điều kiện hiện nay, bệnh sốt rét không những giết chết 1 triệu người mỗi năm mà còn gây ra 300 ngàn ca bị nhiễm bệnh cấp tính. Ngoài ra, tổ chức này cũng cho biết bệnh sốt rét đã gây trở ngại cho công tác phát triển tại những nước nghèo nhất thế giới, làm cho châu Phi bi mất 12 tỷ đô-la mỗi năm, và làm giảm 1,3% tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm của Châu Phi.
Bác sĩ Hemingway, giám đốc Trường học Nhiệt đới Liverpool, nói rằng kiểm soát bệnh sốt rét bằng cách sử dụng một hóa chất để thay đổi gen của muỗi có thể là một biện pháp tốt hơn về mặt bảo vệ môi trường, so với việc tạo ra một giống muỗi có khả năng miễn dịch đối với kí sinh trùng. Hóa chất này sẽ không thực sự biến đổi các gen của muỗi, mà chỉ trấn áp, không số gen này hoạt động. Vì vậy, kỹ thuật này sẽ không có tác động đối với các thế hệ muỗi trong tương lai.
Bác sĩ Hemingway ghi nhận rằng hóa chất liên hệ cũng có thể được dùng theo nhiều lối khác nhau nhằm giảm thiểu phí tổn và sự can thiệp của con người. Sau đây vẫn là lời của bà Hemingway:
“Chúng ta biết rằng người ta có thể xịt một loại hóa chất được chế tạo theo công thức phát huy tính năng từng bước để có hiệu quả lâu dài. Như vậy, người ta chỉ cần xịt mỗi năm một lần hay ít hơn nữa. Hoặc, thay vì xịt thuốc khắp nơi theo kiểu trải thảm, chúng ta cũng có thể tìm ra phương cách thu hút muỗi đến một nơi nào đó mà chúng ta chuẩn bị sẵn để đón chúng. Nếu chúng ta có thể đặt một thứ mồi nhử nào đó ra đó, thì chúng ta có thể làm cho muỗi tự tìm đến với loại thuốc làm thay đổi gen của chúng. Kết quả là chúng ta có một hệ thống kiểm soát giống muỗi chỉ cần có sự can thiệp tối thiểu của con người.”
Các nhà khoa học thuộc Phòng thí nghiệm sinh học phân tử Châu Âu đã khám phá ra các gen bảo vệ kí sinh trùng của muỗi gợi ý rằng một ngày nào đó, người ta cũng có thể tẩm mùng màn với hóa chất chống kí sinh trùng sốt rét như một phương cách trực tiếp để diệt trừ chứng bệnh hiểm nghèo này.
