Đoạn sông Mekong từ Lào tới Việt Nam trước đây từng có hàng ngàn con cá heo nước ngọt, nhưng loại cá thường được gọi là cá heo Irrawaddy này đang gặp phải nguy cơ tuyệt chủng vì hậu quả của nhiều năm chiến tranh và những hoạt động đánh bắt quá độ. Một cuộc nghiên cứu mới đây của Quĩ Động vật Hoang dã Thế giới cho thấy chỉ còn 71 con cá heo sinh sống trên một khúc sông ngắn nằm giữa miền bắc Kampuchea và miền nam nước Lào. Một dự án du lịch sinh thái đã được thực hiện ở Kampuchea trong vài năm qua nhằm bảo vệ loại cá heo mà các chuyên gia cho là có một vai trò rất quan trọng đối với hệ sinh thái của sông Mekong. Từ Kratie, nơi dự án đặc biệt này được thực hiện, thông tín viên Rory Byrne của đài VOA có bài tường thuật do Duy Ái trình bày sau đây.
Chiếc xuống nhỏ đang chạy chầm chậm ngược dòng Mekong ở Kampuchea này là một trong những mối hy vọng cuối cùng nhằm cứu vớt loại cá heo Irrawaddy đang có nguy cơ tuyệt chủng. Chiếc xuồng này đang chở những người nước ngoài thường được gọi là 'du khách thiện nguyện' đến Sambor, một ngôi làng đánh cá hẻo lánh ở miền bắc Kampuchea, nằm gần một nơi sinh sản quan trọng của những chú cá heo ngộ nghĩnh của sông Mekong.
Các du khách sẽ sinh sống và làm việc ở ngôi làng nhỏ bé bên bờ sông này trong một nỗ lực nhằm giúp bảo vệ nơi sinh cư tự nhiên của loại cá heo nước ngọt và đồng thời cũng để giúp cải thiện cho cuộc sống của những dân làng nằm trong số những người nghèo nhất trên thế giới.
Ông Or Chany, người đứng đầu Đoàn Phát triển Nông thôn Kampuchea ở Kratie cho biết như sau về dự án du lịch sinh thái này.
Ông Chany nói: "Chúng tôi cố gắng phát triển nông nghiệp trong khu vực, cải thiện hệ thống chăm sóc sức khỏe, và thực hiện những hoạt động như đào giếng và xây nhà cầu cho dân chúng. Nhưng điều quan trọng nhất là chúng tôi đang ra sức để cứu các con cá heo bằng cách mang lại cho dân chài ở địa phương một phương cách mới để họ mưu sinh thông qua hoạt động du lịch."
Các du khách trả khoảng 60 Mỹ kim để ở lại làng này trong 3 ngày và phần lớn số tiền vừa kể sẽ đi thẳng vào túi của dân làng.
Kampuchea là nơi mà gần phần nửa cư dân chỉ kiếm được khoảng một Mỹ kim một ngày. Nhưng thông qua chương trình du lịch này, du khách sẽ trả cho dân làng 3 đô la mỗi đêm để ngủ lại ở nhà họ và 2 đô la cho mỗi bữa ăn.
Để đổi lại, dân làng ở đây tham gia những công tác nhằm bảo vệ nơi sinh cư tự nhiên cho loại cá heo Irrawaddy. Họ làm trại cá để giúp bảo vệ nguồn cung cứng thức ăn đang bị sút giảm của các chú cá heo. Giới hữu trách cũng ngăn cấm ngư phủ không được sử dụng lưới và thuốc nổ để đánh bắt cá và họ đang ra sức để nâng cao nhận thức của dân chúng về tầm quan trọng của loại cá heo đối với các hoạt động du lịch trong khu vực.
Ông Ian Baird, một chuyên gia về cá heo nước ngọt ở Kampuchea, cho biết rằng việc bảo vệ loại cá này rất quan trọng vì sự tồn tại của chúng là một chỉ dấu cho thấy tình trạng phong phú của hệ thống môi sinh trên sông Mekong. Theo ông Baird, cứu cá heo Mekong chính là cứu sông Mekong.
Một học giả địa phương, ông Sok Sim cho biết rằng trong quá khứ người dân ở đây không quan tâm gì tới loài cá heo.
Ông Sim nói: "Trong những năm đầu của thập niên 1970 vùng này đã phải hứng chiụ rất nhiều bom đạn và có nhiều cá heo bị giết. Những con khác thì bị dân chúng địa phương giết chết. Họ cho rằng đây là những con thú vô ích vì họ không ăn thịt của loại cá này. Họ chỉ bắn chết các con cá heo để chơi cho vui vậy thôi."
Trong thời gian ở lại ngôi làng này, những người du khách sẽ góp phần phát triển kinh tế địa phương thông qua những dự án như xây nhà cầu hoặc trồng lúa để giúp cho người dân giảm bớt sự lệ thuộc quá nhiều vào hoạt động đánh cá.
Khi trời nắng gắt, không thể làm việc ngoài trời, các du khách có thể dạy cho những trẻ em trong làng học đôi chút tiếng Anh. Dân chúng ở đây cho biết họ rất thích thú với chương trình du lịch sinh thái này. Ông Srey Bern, Chủ tịch Ủy ban phát triển Kratie, cho biết như sau.
Ông Bern nói: "Việc để cho người nước ngoài ở lại làng chúng tôi mang lại rất nhiều lợi ích. Điều trước tiên là chúng tôi có thể học hỏi nhiều điều từ các vị khách này, họ mang lại cho chúng tôi những ý tưởng mới lạ và chúng tôi có thể học hỏi về văn hóa của họ. Số tiền thặng dư dĩ nhiên là giúp ích cho chúng tôi khá nhiều, nhưng theo tôi thì đó không phải là điều quan trọng nhất."
Cô Grace Byrnes là du khách đến từ thành phố Melbourne ở Australia. Cô cho biết kinh nghiệm mà cô trải qua ở đây thật là quí báu.
Cô Byrnes nói: "Đây là một kinh nghiệm thật tuyệt vời và là một kinh nghiệm mà không phải ngày nào cũng có được. Chúng tôi có thể thấy rằng bất kỳ những sự trợ giúp nào của chúng tôi cũng được đón nhận với sự cảm kích thật sự. Đây chính là một kinh nghiệm quí báu mà tôi chắc chắn sẽ giới thiệu cho bất cứ ai có ý định đến thăm Kampuchea."
Tuy số lượng cá heo được ghi nhận đã có sự tăng vọt vào lúc ban đầu sau khi chương trình du lịch sinh thái được thực hiện, nhưng hiện chưa rõ là chương trình này có tác động lâu dài trong việc bảo vệ đàn các heo còn lại hay không.
Các nhà khoa học cho biết một chứng bệnh bí ẩn dường như đang gây tử vong cho các chú các heo con và điều này có thể làm triệt tiêu những thành quả mà chương trình du lịch đặc biệt này đã đạt được. Chẳng những như vậy, một số người còn e rằng chứng bệnh, mà một số chuyên gia cho là phát sinh từ các loại hóa chất dùng trong việc khai thác vàng trong khu vực này, có thể khiến cho loại cá heo Irrawaddy này bị tiêu diệt hoàn toàn.
Tuy nhiên, bất luận là có cứu được loài cá heo sông Mekong hay không, thì ít ra chương trình du lịch này cũng giúp cải thiện cuộc sống của một số người nằm trong số những người nghèo nhất thế giới và giúp cho các du khách cũng như cư dân địa phương được có những cơ hội để tìm hiểu về những cách thức sinh hoạt khác hẳn nhau.
