Kỷ niệm 30 năm 30 tháng Tư cũng là dịp để nhiều người Việt Nam có dịp cám ơn một số người Mỹ đã giúp mình và gia đình định cư tại Hoa Kỳ. Một trong những người Mỹ đó là ông Robert Funseth, Cựu Trợ Lý Ngoại Trưởng Hoa Kỳ dưới thời Tổng Thống Reagan. Huy Phương tường trình.
Cuộc đàm phán giữa Hoa Kỳ và Việt Nam để quyết định số phận của những người tù cải tạo được khởi sự từ 1982, có những lúc gay cấn, có những lúc hòa hoãn, với hàng trăm phiên họp, và hàng ngàn trang hồ sơ.
Chính phủ Hanoi lúc bấy giờ do ông Phạm Văn Đồng làm Thủ Tướng và Nguyễn Cơ Thạch làm Bộ Trưởng Ngoại Giao đã tuyên bố như có vẻ thách thức: “Nếu Mỹ nhận thì Hà Nội sẽ thả tất cả để cho đi Mỹ.”
Cuộc đàm phán kéo dài suốt 7 năm, cho đến cuối tháng 7 năm 1989 Washington mới ký được thỏa ước với Hà Nội để lấy tù cải tạo ra khỏi trại và lần lượt đưa đi Mỹ. Đợt HO đầu tiên đến phi trường San Francisco vào 6 giờ sáng thứ Bảy 13 tháng giêng 1990 với 55 tù nhân chính trị và gia đình. Người đã đặt bút ký vào thỏa ước đó chính là ông Robert Funseth, Trợ Lý Bộ Trưởng Ngoại Giao Hoa Kỳ lúc bấy giờ.
Tổng số tù nhân chính trị và gia đình nhập cư vào Hoa Kỳ theo thỏa ước từ năm 1989, rồi tiếp theo là các đợt gia hạn trong những năm gần đây, là 300,000 người.
Có thể nói rằng rất nhiều cuộc đổi đời, ảnh hưởng đến nhiều gia đình Việt Nam đều đến từ chữ ký của một nhà ngoại giao Hoa Kỳ năm nay đã trên 80 tuổi. Ông Robert Funseth đã về hưu năm 1991 sau 39 năm phục vụ đất nước Hoa Kỳ. Căn nhà ông trong vùng thủ đô Washington có nhiều món quà kỷ niệm do các cựu tù cải tạo Việt Nam tặng.
Khi biết có ban Việt Ngữ đài VOA hỏi thăm, ông nhắc lại quãng thời gian lúc ông đi họp bàn về tù cải tạo, mỗi lần họp xong, ông đều yêu cầu ban Việt Ngữ đài VOA tường thuật kết quả, chủ yếu là để người bên Việt Nam có thể theo dõi đàm phán, và yên tâm. Ông kể lại: mới đây ông có gặp 2 người Việt Nam , họ nói rằng họ đến Mỹ theo diện HO, họ cho biết: khi còn ở Việt Nam họ đã từng nghe chuyện đàm phán của ông Funseth qua đài VOA. Hai người Việt Nam này không hề biết người đứng trước mặt họ là ông Funseth.
Khi chúng tôi khẩn khoản yêu cầu ông nói một vài lời với các cựu tù HO nhân dịp kỷ niệm 30 năm ngày 30 tháng Tư, nhà ngoại giao lão thành này chỉ nói có bao nhiêu đây thôi:
Tôi vô cùng cảm kích trước những thư từ và điện thoại đã nhận được từ những người tù chính trị Việt Nam muốn cám ơn tôi đã mang lại tự do cho họ, để họ có dịp đến Hoa Kỳ. Tôi quả tình cảm thấy áy náy trước các lời cám ơn đó, tôi xin ghi nhận những lời chân tình này, và sẽ nhớ mãi trong suốt cuộc đời tôi.
