Bóng ma của nạn khủng bố sinh học đã buộc chính phủ Hoa Kỳ phải định nghĩa lại an ninh quốc gia. Nhưng ngay cả trước khi đợt bộc phát bệnh than năm 2001 tại Hoa Kỳ làm tăng khả năng hiện thực của nạn khủng bố sinh học, giới hữu trách Mỹ đã mở rộng khái niệm an ninh quốc gia để bao gồm luôn lĩnh vực y tế công cộng. Nguyễn Lê xin dành câu chuyện “Khoa học và Đời sống” hôm nay để đề cập đến sự thay đổi này.
Trước đây không lâu, đối với Hoa Kỳ thì an ninh quốc gia có nghĩa là an ninh quân sự. Nhưng từ khi cuộc chiến tranh lạnh kết thúc, các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia về y tế công cộng đã bắt đầu lo ngại về một mối đe dọa khác từ nước ngoài: đó là bệnh tật. Trong số các chuyên gia này có ông Nils Dulaire, người đứng đầu một tổ chức phi chính phủ của Hoa Kỳ gọi là Hội đồng Y tế Toàn cầu. Ông Dulaire nói:
Cách nhìn của nhiều người chúng ta về vấn đề an ninh quốc gia là chuyện sức khỏe, sự an toàn, và sự sống còn của con cháu và gia đình chúng ta. Trong nhiều năm liền chúng ta từng lo ngại về các phi đạn và xem chúng như là mối đe dọa chính đối với sự sống còn đó. Giờ đây chúng ta thấy rằng có nhiều mối đe dọa khác, mà lớn nhất là các loại bệnh truyền nhiễm lây lan khắp thế giới, và sẵn sàng bộc phát mạnh trở lại tại Hoa Kỳ.
Nguyên nhân gây ra lo ngại này là cuộc xâm lăng của bệnh AIDS và sự tái xuất hiện của bệnh lao phổi, sau nhiều thập niên bị khống chế. Chính quyền của Tổng thống Clinton trước đây đã mở rộng khái niệm an ninh quốc gia để bao gồm thêm y tế công cộng.
Một công trình nghiên cứu của Cục Tình Báo Trung Ương Hoa Kỳ, tức CIA, đã khẳng định trong năm 2000 rằng bệnh AIDS và các chứng bệnh truyền nhiễm khác đe dọa sự ổn định không phải chỉ riêng tại Hoa Kỳ mà là ở khắp mọi nơi. Ông David Gordon, một giới chức CIA, đã đưa ra giải thích sau đây trước một ủy ban của Hạ viện Quốc hội Hoa Kỳ:
Các chứng bệnh này sẽ gây nguy hiểm cho công dân Mỹ cả ở trong nước lẫn nước ngoài, đe dọa các lực lượng vũ trang của Hoa Kỳ triển khai ở hải ngoại, và làm tăng thêm tình trạng bất ổn định xã hội và chính trị ở những nước và khu vực then chốt, nơi mà Hoa Kỳ có những quyền lợi đáng kể.
Mười lăm tháng sau khi ông Gordon đưa ra tuyên bố vừa kể, Washington và New York đã bị các phần tử khủng bố tấn công. Và 1 tháng sau đó, một người nào đó đã gửi một phong thư trong có đựng bột chứa bào tử bệnh than đến các cơ quan thông tấn và một số đại biểu Quốc hội Hoa Kỳ, làm 5 người bị thiệt mạng, 17 người ngã bệnh, và gây gián đoạn cho hoạt động của ngành bưu điện. Bỗng nhiên, nạn khủng bố sinh học thúc đẩy giới chính trị và ngành y tế Hoa Kỳ phải lập tức hành động, có lẽ đây là động lực mạnh mẽ hơn bất mối đe dọa nào khác trong lĩnh vực y tế công cộng từ trước tới nay. Bác sĩ Julie Gerberding là giám đốc của trung tâm Kiểm Soát Bệnh Tật, một cơ quan của Hoa Kỳ đặc trách theo dõi các bệnh tật. Bà Gerberding nói:
Như thế, đã phát sinh khái niệm sẵn sàng đối phó trong ngành y tế công cộng, đặc biệt trước mối đe dọa của nạn khủng bố sinh học.
Bà Gerberding nói rằng chỉ tiêu mới của các giới chức trong ngành y tế công cộng là là chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với cả các chứng bệnh hay lây và các tác nhân khủng bố sinh học, như bệnh than, bệnh đậu mùa, bệnh ngộ độc thực phẩm Clostridium, hay các tác nhân khác. Bà Gerberding nói tiếp:
Chúng ta hiểu rằng nhiều tác nhân trong số này có thể gây ra những hậu quả thảm khốc nếu chúng ta thiếu chuẩn bị.
Kết quả tổng hợp của các cuộc tấn công do mạng lưới khủng bố al-Qaida và độc tố bệnh than gây ra là ngành y tế Hoa Kỳ ra sức đề cao cảnh giác, một nỗ lực được đẫy mạnh thêm nhờ có số kinh phí 1 tỷ đô-la được Quốc hội chuẩn chi năm ngoái. Số tiền này lớn gấp 20 lần ngân khoản mà chính quyền liên bang cấp cho các cơ quan y tế tiểu bang và địa phương một năm trước đó.
Mặc dù đã xảy ra vụ độc tố bệnh than trong năm 2001, chính bệnh đậu mùa mới là mối đe dọa gây nhiều lo sợ nhất cho giới hữu trách Hoa Kỳ, căn cứ vào những biện pháp hết sức công phu của chính quyền của Tổng thống Bush cho thực hiện để thủ đắc và phân phối đủ thuốc chủng bệnh này cho tất cả mọi người ở nước Mỹ. Những người chỉ trích thì lập luận rằng chính phủ chưa chú ý đúng mức đến nguy cơ của một cuộc tấn công bằng độc tố bệnh than được tung vào không khí. Nhưng người chỉ trích này cho rằng mối đe dọa này cũng rất có thể xảy ra và nguy hiểm không kém bệnh đậu mùa.
Tuy nhiên, bất kể loại tác nhân khủng bố sinh học nào mà các phần tử khủng bố có thể tung ra, một vài chuyên gia cho rằng khó có thể đề phòng để chống lại chúng 100 phần trăm được. Bác sĩ thú y David Franz thuộc Viện Nghiên cứu Miền nam tại thành phố Birmingham, thuộc bang Alabama của Hoa Kỳ, nói rằng bất cứ chương trình nào nhằm chống lại mối đe dọa này cũng nên chú ý đến các biện pháp có tác dụng răn đe. Ông Franz nói:
Không có giải pháp kỹ thuật đơn giản nào thật tốt đẹp cho vấn đề này. Theo tôi nghĩ thì điều hữu ích là nên nghĩ đến việc làm cho những kẻ có thể sử dụng các tác nhân sinh học chống chúng ta phải đổi ý.
Trong khi đó, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật của Hoa Kỳ đang cho áp dụng những biện pháp truyền thống để phòng chống bệnh tật. Trung tâm đã cho mở những phòng thí nghiệm mới để phân tích các đợt bộc phát dịch bệnh, đào tạo các toán phản ứng nhanh, và phát triển một kế hoạch khẩn cấp để liên lạc với các giới chức trong ngành an toàn và y tế công cộng thuộc mọi cấp của chính phủ.
Điều mỉa mai là những biện pháp được áp đụng để chống nạn khủng bố sinh học đang giúp phát hiện và khống chế 3 chứng bệnh hay lây mà hầu hết mọi người Mỹ đều chưa bao giờ nghe nói đến một vài năm trước đây, đó là bệnh SARS, bệnh đậu khỉ, và vi-rút sông Nile Tây. Như bà Julie Gerberding, giám đốc Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật của Hoa Kỳ, khẳng định, không một ai có thể đoán trước mối đe dọa về sức khỏe kế tiếp sẽ đến từ đâu. Bà Gerberding nói:
Nếu có một bài học cần phải học về những chứng bệnh hay lây trong có thể xảy ra trong thời kỳ mới này, thì đó là người ta phải chuẩn bị để đối phó với những điều không thể ngờ tới.
