Mỗi năm, thế giới sản sinh ra 50 triệu tấn đồ phế thải điện tử: từ ti-vi cho đến tủ lạnh, điện thoại di động và máy điện toán. Và con số này sẽ chỉ tăng lên thêm.
Chẳng hạn, tính đến năm 2020, Trung Quốc dự trù sẽ vứt đi số điện thoại di động cao gấp 7 lần so với hiện nay, và Ấn Độ thì sẽ thải ra nhiều tới 18 lần.
Các sản phẩm công nghệ cao này không những cồng kềnh, mà còn chứa các nguyên liệu độc hại như chì và thủy ngân. Nếu không được xử lý đúng cách, đồ phế thải điện tử có thể gây ô nhiễm và nguy hại cho sức khỏe.
Mạng lưới Hành động Basel là một tổ chức tư nhân tập trung vào việc đình chỉ việc mua bán các hàng hóa độc hại, nhất là các đồ phế thải. Giám đốc điều hành mạng lưới này, ông Jim Puckett nói thế giới cần phải có biện pháp cấp thiết nhằm chấm dứt việc thải rác độc hại.
Ông Puckett nói: “Điều không may là công nghiệp mang tính dễ bị lỗi thời, cho nên mọi thứ sớm trở thành đồ phế thải nhanh hơn bao giờ hết. Ở miền bắc, máy điện toán chỉ được sử dụng có khoảng 2 năm; nhiều điện thoại di động bị bỏ đi trong vòng 6 tháng khi người ta muốn có máy đời mới hơn. Vì thế mà ta tạo ra một núi đồ bỏ nếu chúng ta không ngăn mọi người tiêu thụ. Điều đầu tiên phải làm là đưa các chất liệu độc hại ra khỏi phương trình.”
Vấn đề đồ phế thải điện tử là một trong nhiều đề tài được đưa ra thảo luận tại hội nghị trong tuần này của Chương trình Môi trường Liên hiệp Quốc tại Nusa Dua ở Indonesia.
Ông Achim Steiner, Tổng thư ký cơ quan này, nói phần lớn đồ phế thải điện tử cần phải được tái chế biến. Ngoài những lý do về môi trường, còn có một động cơ về kinh tế nữa. Ông nói, chẳng hạn như 3 phần trăm lượng vàng và bạc khai khoáng trên thế giới được sử dụng trong các máy điện toán cá nhân hay điện thoại di động.
Ông nói: “Nếu ta bắt đầu đầu tư và tái chế biến rồi sử dụng lại những nguyên vật liệu này, thì thực sự là ta bắt đầu tính tới việc biến một vấn đề thành một cơ hội; ta bắt đầu tạo công ăn việc làm, ta bắt đầu giảm thiểu lượng kim khí rời khỏi chu kỳ của nền kinh tế chúng ta, ta có thể dùng lại chúng. Vậy đó là tất cả những lợi điểm nếu ta bắt đầu quản lý đố phế thải điện tử không phải như ta thấy là từ các nước công nghiệp hóa đổ qua những nước kém phát triển nhất mà không có luật lệ gì cả. Đồ phế thải thực sự được đổ vào sân sau của các xóm nhà lá trên thế giới này.”
Công ước Basel là một thỏa thuận quốc tế quy định các đường hướng toàn cầu cho việc xử lý đồ phế thải điện tử. Nhưng thỏa thuận này không phải là không có những khuyết điểm.
Hoa Kỳ, là nước sản xuất ra nhiều đồ phế thải điện tử nhất, chưa hề phê chuẩn công ước này. Ngoài ra, đồ phế thải điện tử đã trở thành một công cuộc mua bán phi pháp có lời. Một số công ty giải quyết rác rưới của họ bằng cách xuất khẩu qua các nước nghèo, nơi mà, thay vì được xử lý hay tái chế biến, thì lại được chất đống trong các hố rác, và chất liệu độc hại thấm vào đất và nước.
Bà Katharina Kummer là giám đốc điều hành Công ước Basel.
Bà nói: “Một thí dụ xảy ra ở Tây Phi: họ xuất khẩu những chiếc xe đã lỗi thời, không dùng được nữa, và họ nhét đầy trong những chiếc xe này các máy điện toán không dùng được nữa. Ta thấy nhiều mưu mô rất tài tình để làm việc ấy. Và thực sự theo nghĩa đó nó có thể so với việc buôn lậu vũ khí, và buôn lậu ma túy bởi vì những mưu đồ này có động cơ tài chính và là một công cuộc làm ơn rất lớn.”
Vấn đề hiện nay còn trở nên phức tạp vì công cuộc mua bán này ngày càng rắc rối hơn. Đồ phế thải điện tử trước đây thường được sản xuất bởi các nước phát triển rồi vứt qua các nước nghèo. Nhưng ngày nay, các nước nghèo không có khả năng tái chế biến lại xuất khẩu đồ phế thải điện tử của họ qua các nước như Trung Quốc, và các nền kinh tế đang trỗi dậy càng ngày lại càng trở thành những nước sản xuất ròng đồ phế thải điện tử: Chẳng hạn như Trung Quốc đã trở thành nước sản xuất lớn thứ nhì sau Hoa Kỳ.
Bà Kummer nói tiếp: “Trách nhiệm của các nước là phê chuẩn và áp dụng các luật lệ. Tuy nhiên, vấn đề là nó đòi hỏi một số tiền rất lớn, và ngay cả các nước phát triển cao nhất, như các nước trong Liên hiệp châu Âu, cũng không có các nguồn tài lực cần thiết để ngăn chặn tất cả những vụ xuất hàng phi pháp. Do đó ta có thể mường tượng mọi sự sẽ ra sao đối với một nước nghèo ở châu Phi chẳng hạn hay một nước nghèo ở một nơi khác trên thế giới.”
Đồ phế thải điện tử không phải chỉ là một vấn đề kinh tế. Nó còn tác động đến sức khỏe của hàng triệu người mưu sinh bằng cách bới các đống rác đổ vào nước họ. Các chuyên gia về môi trường nói rằng sẽ phải có những ngân khoản mới và nhân lực để giải quyết vấn đề, bằng cách thiết lập những cơ sở tái chế biến an toàn và ngăn chặn việc xuất khẩu phi pháp.
Xã hội đang sản xuất ngày càng nhiều các sản phẩm điện tử, vì thế sản sinh ra ngày càng nhiều đồ phế thải điện tử. Chương trình Môi trường của Liên Hiệp Quốc đã công bố một phúc trình cảnh báo về sự gia tăng nguy hiểm của khối lượng đồ phế thải loại này, thường đổ vào các nước đang phát triển. Từ Nusa Dua ở Indonesia, thông tín viên VOA Solenn Honorine ghi nhận chi tiết trong bài tường thuật sau.
