Tiếng hát Bạch Yến là một trong những tiếng hát vượt tuổi tác, vượt thời gian và không gian, đưa một cô bé hàn vi từ Việt Nam lên các chương trình ca nhạc nổi tiếng khắp nơi trên thế giới và cả sân khấu của Hollywood.
Ca sĩ Bạch Yến tên đầy đủ là Quách Thị Bạch Yến, sinh năm 1942 tại Sóc Trăng. Thân phụ của bà gốc Triều Châu, mẹ bà là người Kinh.
Bạch Yến bộc lộ năng khiếu âm nhạc từ tấm bé, lên sân khấu hát từ năm 7 tuổi với nhạc bản ‘Bến Xuân’ của Anh Việt, do mẹ dạy. Lúc đó Bạch Yến đang theo học lớp Tư tức là lớp 2 bây giờ, tại một trường học của các nữ tu ở Nam Vang, Campuchia.
Sau này, theo lời kể của Bạch yến, bà được mẹ đưa về Việt Nam sống tại Cần Thơ vì không muốn Bạch Yến lớn lên lấy chồng người nước ngoài.
Tại Cần Thơ, bà tham gia ca đoàn của nhà thờ, trình diễn solo trong ca đoàn.
Vào năm 1953, rời Cần Thơ lên Sài Gòn, Bạch Yến khẳng định tài năng ca hát của mình khi chiếm giải nhất cuộc thi hát do đài phát thanh Pháp Á tổ chức và được tuyển vào hát trong ban nhi đồng của đài. Tuy nhiên không được bao lâu, do thời cuộc, đài phát thanh Pháp Á bị đóng cửa.
Khi cha mẹ Bạch Yến xa nhau, cuộc sống gặp nhiều khó khăn, cô bé Bạch Yến gia nhập đoàn mô tô bay của người cậu để có thể kiếm tiền phụ gánh mưu sinh với mẹ.
“Lúc cha mẹ tôi xa nhau, chúng tôi sống rất là chật vật, chứ không được sung sướng như thời ba mẹ ở với nhau, làm ăn lớn trên Nam Vang. Chúng tôi bị khó khăn về vấn đề vật chất. Lúc đó, ông cậu đã mở một đoàn mô tô bay rồi, đem mấy anh chị lớn hơn. Sau đó thấy chúng tôi gặp khó khăn, nên ông nảy ra ý định làm một đoàn mô tô bay trẻ em, nhi đồng. Thành ra ông tập cho tôi, bà chị và một em trai cùng đi mô tô bay. Trong khi đi diễn mô tô bay, học mô tô bay, thì có thầy đi theo để dạy học nên chúng tôi không bị dứt đường đi học,” ca sĩ Bạch Yến tâm sự.
Đoàn mô tô, trước khi trình diễn đều có các màn ca nhạc do các em trong đoàn phụ trách.
“Trước khi diễn thì lên sân khấu. Có làm một sân khấu nho nhỏ bên cạnh, mình xúm lại hát chơi, không có nhạc. Cũng hợp ca này kia, hát một vài bài Việt Nam,” bà kể.
Sau khi bị thương nặng trong một tai nạn mô tô bay, ca sĩ Bạch Yến trở lại sở trường của mình là ca hát để kiếm sống.
“Tôi trở lại hát và tôi cũng vất vả lắm và cũng liều lắm vậy đó. Khi đi ngang qua phòng trà Trúc Lâm, phòng trà đầu tiên do anh Mạnh Phát và anh Ngọc Bích phụ trách, hai người cũng là chủ phòng trà đó, tôi nhào đại lên xin hát. Lúc đó, mình còn nhỏ quá mới 14 tuổi, mặc áo đầm thì coi không đẹp, mặc áo dài chưa đủ eo, nhưng mình cũng xin đại, xin hát. Lúc đó có chị Minh Diệu, là vợ của anh Mạnh Phát, thấy tôi cũng dễ thương mới biểu ‘Ngày mai ghé qua hát thử’. Tôi nói tôi biết hát bài tiếng Pháp thôi chứ không biết hát bài tiếng nào khác hết trơn.”
Sau khi được bà Minh Diệu nhận, Bạch Yến phải xin được trả thù lao trước để có tiền mua áo dài và làm cho già đi để có thể hát cho phòng trà.
“Trang điểm phải giả cho mình già hơn tại vì nhỏ quá người ta không cho mình đi hát với lại nhiều khi bị kiểm soát thì bị phạt. Thường khi ở đời người ta hay làm mình trẻ ra. Trường hợp của tôi, tôi phải làm già đi mới có việc làm,” nữ danh ca thổ lộ.
Không chỉ ngừng lại ở phòng trà Trúc Lâm, ca sĩ Bạch Yến vào Chợ Lớn để xin hát nữa và được nhận vào hát mỗi đêm vài bài tại Vũ trường Melody. Theo Bạch Yến cho biết thì chị học hát thêm tiếng Anh, tiếng Pháp chứ tại phòng trà Trúc Lâm Bạch Yến chỉ hát được có hai bài.
Một thời gian sau đó, Bạch Yến chuyển sang hát tại Đại Kim Đô, kế đến là Kim Sơn, và nổi tiếng khắp Sài Gòn kể từ khi cộng tác với vũ trường Kim Sơn.
Năm 1957, ở tuổi 15, ca sĩ Bạch Yến được giới yêu thích nhạc biết đến tên tuổi qua nhạc phẩm ‘Đêm Đông’ của nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương. Theo lời kể lại của ca sĩ Bạch Yến thì mặc dù bản nhạc này được hát tại một vũ trường, nơi mọi người đến để khiêu vũ, nhưng khi Bạch Yến cất tiếng hát, không cặp nào ra sàn nhảy, ai nấy đều ngồi yên tại chỗ để thưởng thức như bị thôi miên.
Ca sĩ Bạch Yến nhớ lại:
“Cái đó là cái duyên thôi vì tôi chuyên môn hát nhạc ngoại quốc không à. Thời đó tôi không hát bài Việt. Bài Đêm Đông tôi thấy hay hay thành ra tôi tập thử để hát. Lúc đó tôi đang diễn ở mấy cái dancing là những nơi người ta đến để nhảy đầm chứ không phải để nghe nhạc. Tôi may mắn làm việc với ban nhạc Ely Javier, trong ban nhạc có người làm hòa âm. Tôi mới nhờ ông đó làm hòa âm cho tôi. Vô đầu mình hát theo kiểu lơi nhịp…sau đó mới bắt đầu vô nhịp. Thời đó tôi thích hát theo kiểu Slow Rock. Cũng may thời đó Slow Rock rất được người ta yêu chuộng vì đó là nhịp điệu mới. Tôi không thích hát bài đó theo nhịp diệu Tango như tác giả viết. Thay vì khán giả ra nhảy thì ngồi im rơ nghe tôi hát. Từ đó, tôi dùng bài đó mỗi khi hát tiếng Việt ở nước ngoài.”
Nổi tiếng, kiếm được nhiều tiền nhưng ca sĩ Bạch Yến không dừng lại ở đó. Với tinh thần cầu tiến, bà gom góp tiền bạc dành dụm được lên đường sang Pháp học thanh nhạc.
“Tôi nghĩ rằng tôi ở lại Việt Nam tôi đứng ở đó hoài, tôi không lên hơn được là tại vì nghề của tôi là tôi tự học không, thành tôi hy sinh tôi không hát ở Việt Nam. Tôi qua bên đó học hai năm. Không có ai giúp đỡ hết, tự mình lo hết. Qua bên này may mắn tôi được hãng Polydor mời thu dĩa và tôi được làm việc ở nhà hàng có nhạc mỗi đêm nên tôi kiếm được chút đỉnh tiền,” bà tâm sự.
Học xong, ca sĩ Bạch Yến quyết định quay trở lại Việt Nam vào cuối năm 1963.
“Khi tôi thâu xong dĩa hát, tôi làm đài truyền hình, tôi đi nước nọ nước kia ở Âu châu rồi, tôi xin phép chấm dứt hợp đồng với hãng Polydor, trở lại Việt Nam, vì tôi nghĩ rằng mình làm vua nước ta hơn là làm ma xứ người. Tôi được đủ thứ chuyện nhưng tôi thấy những chuyện đó không bằng tôi trở về nước để cho người Việt Nam thấy tôi đã học hỏi được gì, chớ không phải tôi đi rồi tôi ở luôn xứ người ta. Không, tôi trở về.”
Đến năm 1965, ca sĩ Bạch Yến được mời sang Mỹ hát trong chương trình ‘Ed Sullivan Show’ trong hai tuần lễ, nhưng rốt cuộc Bạch Yến ở Mỹ trong 12 năm vì các ca sĩ, các show tên tuổi của nước Mỹ như Bob Hope, Bing Crosby, Pat Boone, Frankie Avalon…lần lượt mời bà trình diễn và bà đã lưu diễn ở 46/50 tiểu bang của nước Mỹ.
Bạch Yến cũng là ca sĩ Việt đầu tiên và duy nhất hát cho phim Hollywood. Bà được mời thể hiện ca khúc cho phim ‘The Green Berets’ do Michael Wayne sản xuất năm 1968 dựa trên tiểu thuyết cùng tên xuất bản năm 1965 của Robin Moore, viết về chiến tranh Việt Nam. Tài tử chính đồng thời là một trong những đạo diễn của phim là John Wayne, một diễn viên điện ảnh gạo cội thời bấy giờ của Mỹ.
Ca sĩ Bạch Yến kể thêm:
“Đáng lẽ hồi trước tôi đóng vai chính trong phim đó vì họ nói tuồng đó viết ra chỉ có một phụ nữ đóng trong đó thôi còn bao nhiêu là đàn ông không. Ban đầu ông bầu của tôi có nhận lời. Đến lúc sau, khi bắt đầu quay, càng quay thì ông John Wayne đòi làm thương mại nên có nhiều show khỏa thân nhiều lắm, thành ra chúng tôi không nhận lời. Ổng nói rằng tôi là ca sĩ chứ không phải người đi đóng phim mà tôi hy sinh làm chuyện đó. Tôi đứng hát cho khán giả nghe mà người ta thấy tôi cởi truồng rồi thì làm sao tôi đi hát được. Ông không nhận lời nữa, thành ra tôi chỉ hát cho tuồng đó.”
Một giọng hát qua bao thập niên vẫn cuốn hút người nghe một cách mãnh liệt, nữ danh ca chia sẻ bí quyết của mình:
“Khi tôi hát một bài, tôi sống với bài hát đó. Thành ra tôi hoàn toàn đem dâng cho khán giả tất cả những gì mình đang có trong tâm hồn mình. Có thể như vậy khán giả mới cảm nhận được. Mình hát trước cả ngàn người. Tôi chỉ cần nghĩ đến một người bên cạnh đó chăm chú nghe và say sưa nghe là đủ rồi. Tại vì tôi hát với tất cả con tim, mình cảm thấy mình trao cho người đó, và người đó chia sẻ những vui buồn trong bài hát mình. Mỗi lần tôi ra sân khấu dường như tôi trở thành một người khác, tôi tự thôi miên lấy tôi để tôi lột tất cả những gì trong tâm hồn tôi ra.”
Năm 1978, ca sĩ Bạch Yến sang Paris gặp và kết hôn với nhà nghiên cứu đồng thời là nhạc sĩ Trần Quang Hải, con trai của cố Giáo sư-Tiến sĩ Trần Văn Khê. Cuộc tình chớp nhoáng chỉ vỏn vẹn có 24 giờ đồng hồ nhưng đã kéo dài gần 42 năm nay.
“Cái đó chắc là duyên tiền định. Lấy chồng mà không nghĩ ở lại xứ Pháp. Tại vì đó là duyên tới thì mình chịu thôi,” bà nói.
Định cư tại Paris kể từ đó và dưới sự chỉ dẫn nhiệt tình của chồng, ca sĩ Bạch Yến rất thành công trong việc giới thiệu các làn điệu dân ca Việt Nam trên toàn thế giới. Năm 1983, vợ chồng Bạch Yến-Trần Quang Hải nhận được giải thưởng danh giá “Grand Prix Du Disque De L’Academie Charles Cross” của Pháp.
“Mỗi năm chúng tôi đi diễn từ 130 đến 150 buổi, diễn quanh xứ Na Uy 12 năm, xứ Bỉ 7 năm, diễn ở đây 12 năm, tiếp tục diễn qua xứ Ý, diễn hoài, bây giờ còn diễn,” bà hồ hởi chia sẻ. “Tôi rất vui, hồi xưa tôi rất yêu nhạc dân ca nhưng không có cơ hội để hát đúng theo truyền thống dân ca. Thành ra, từ lúc tôi gặp anh Hải thì ảnh giúp tôi làm cách nào luyến láy đúng, hát như thế nào, thành ra tôi hát được nhạc dân ca tuy rằng tôi không hát hay bằng những người ở nguốn gốc dân ca mà ra.”
Ca sĩ Bạch Yến cho biết người ngoại quốc hiểu và thích dân ca Việt Nam không những qua các làn điệu, cách trình diễn, mà còn qua trang phục của ca sĩ nữa.
Hiện nay, ca sĩ Bạch Yến tạm thời ngưng trình diễn vì sức khỏe của nhạc sĩ Trần Quang Hải không cho phép.