Sự bùng nổ của tin học và kỹ thuật số vào những năm cuối thế kỷ trước đã và đang phát huy tác động mạnh mẽ trên đời sống hôm nay. Giờ đây dù chúng ta ở cách nhau rất xa nhưng qua liên lạc chỉ mất vài giây là có thể gần nhau qua những thông tin hình ảnh trao đổi. Nhất là khi chúng ta đã là bạn bè hay thân thuộc trong quá khứ nhưng cuộc sống mỗi người đã mỗi ngả, nhiều khi đã biệt vô âm tín, trước đây hy vọng “đến gần” nhau được là chuyện khó có thể xảy ra.
Nhưng nay mọi sự đã khác hẳn: chỉ cần nhấn ngón tay trên bàn phím của điện thoại di động, nhất là Facebook là thấy gần nhau ngay. Cuộc đời của mọi người được liên kết vô tận. Hãy lấy một thí dụ: ta có một người bạn thân từ thời thanh xuân nhưng rồi khi trưởng thành mỗi người phải kiếm kế sinh nhai hay đuổi theo một nỗi đam mê nào đó, nên chia ngả, xa nhau nhiều năm tưởng chừng đã mất hẳn nhau. Nhưng nay nhờ kỹ thuật điện tử số mối liên hệ với người bạn cũ thình lình được tái lập. Tuy ở rất xa nhau, cách nhau chân trời góc biển, nhưng cả hai cùng có thể xuất hiện trên màn hình không gian ảo của Facebook hay điện thoại di động. Thoạt đầu ta thấy sự kiện này thật lạ lùng. Nhưng điều lạ lùng hơn nữa là từ nay không bao giờ ta còn có thể mất đi một người thân yêu nữa. Và đấy là chủ đề của quyển tiểu thuyết A Visit From the Goon Squad của Jennifer Egan chúng tôi giới thiệu đến quí vị và các bạn trong chương trình hôm nay.
Jennifer Egan sinh trưởng ở Chicago nhưng lớn lên ở San Francisco và học đại học ở Đại Học Pennsylvania và sau đó ở St. John’s College, Cambridge, Anh Quốc. Thời sinh viên Jennifer Egan du lịch theo kiểu “Tây ba lô” đến Trung Quốc, Liên-xô (cũ), Nhật Bàn, và nhiều nước ở Âu châu. Trước khi vào nghề ký giả Jennifer Egan đã làm đủ thứ công việc lao động. Có truyện ngắn đăng trên các tạp chí The New Yorker, Harper's, Zoetrope All-Story, và Ploughshares, và hiện là biên tập viên của The New York Times Magazine. Đã xuất bản một tuyển tập truyện ngắn, ba tiểu thuyết và quyển A Visit From the Goon Squad là cuốn tiểu thuyết thứ tư. Cô đã được nhận tài trợ của National Endowment for the Arts và Guggenheim Fellowship. Jennifer Egan hiện sống ở Brooklyn cùng chồng con.
Chủ đề chính của quyển truyện là thời gian đối với đời sống chúng ta. Trong cái nhìn của tác giả thời gian mang bộ mặt của kẻ rình rập để tước đoạt hay hãm hại. Vì vậy tác giả coi thời gian như một đám đâm thuê chém mướn (nghĩa của tiếng lóng Goon Squad). Một nhân vật trong truyện đã nói: “Thời gian là một tên đâm thuê chém mướn, phải thế không? Liệu ngươi có sẽ để nó quay ngươi vòng vòng không?” Dùng những thay đổi do kỹ thuật điện tử số ảnh hưởng đến thời gian trong đời mỗi người, Jennifer Egan cấu trúc quyển truyện bằng một kỹ thuật khá tân kỳ: quyển truyện được xếp đặt như một quyển album dán hình kỷ niệm, người đọc xem từ mặt A sang mặt B, ở mỗi mặt có những tấm hình các nhân vật ở những tuổi, những năm, và những nơi chốn khác nhau. Trong mỗi chương hình chỉ một nhân vật đóng vai chính trên sân khấu, nhưng sang đến chương sau thì nhân vật chính này lại biến đi nhường chỗ cho một nhân vật khác. Tên mỗi chương sách đọc lên rất giống tên những bản nhạc Pop thời trang, chẳng hạn chương đầu có tên là “Found Objects/Những Đối Tượng/Vật Tìm Lại Được.”
Vì có sự thay đổi đột ngột từ A sang B này nên lúc đầu người đọc cảm thấy những nhân vật trên sân khấu chẳng có liên hệ gì với nhau. Nhưng nếu cứ hiếu kỳ và kiên nhẫn đi theo lộ trình tác giả đã vạch ra thì cuối cùng mới thấy tất cả những nhân vật này đều có những mối liên hệ không với người này thì với người kia. Nhưng chúng ta không nên quên rằng ngày nay Internet đã có thể nối kết bất tận chuyện đời của những người đã từng quen biết nhau, thân cũng như sơ, và đôi khi có thể là những kẻ từng đối địch thù hận nhau. Và điều kỳ lạ là khi đã đọc xong quyển truyện lập tức người ta lại muốn đọc lại từ đầu để hiểu rõ mọi chuyện hơn.
Chương đầu quyển truyện tác giả cho chúng ta gặp một phụ nữ tên Sasha hiện sống ở New York, làm phụ tá cho Bennie Salazar là chủ nhân một hãng sản xuất đĩa nhạc tên là Sow’s Ear Records, trước đây đầy quyền uy nhưng nay đang xuống dốc. Sasha hiện đang ở trong phòng khám bệnh của một bác sĩ tâm lý trị liệu vì Sasha có thói xấu ăn cắp vặt. Thường Sasha thích ăn cắp những món đồ nho nhỏ giá trị không cao và không cần thiết cho cô nhưng ăn cắp đem về nhà để lập một kho tàng lưu trữ nho nhỏ. Tự biết đó là một điều đáng hổ thẹn nhưng không thể tự cưỡng lại được, Sasha đến vị bác sĩ này những mong được hối lỗi, thay đổi bản thân.
Jennifer Egan kể lại cuộc đời của Sasha ở những thời điểm khác nhau: khi 20 tuổi sống ở Naples nước Ý, nửa là sinh viên nửa là gái gọi. Kế đến là giai đoạn làm một người phụ tá đầy khả năng cho Bennie, sau đó là một Sasha người mẹ của Alison, một đứa con gái nhỏ tinh khôn. Chương này được thiết kế giống như những tấm biểu đồ sử dụng PowerPoint do Alison làm để thổ lộ về mình, có những tấm dự phóng về tương lai mãi tới năm 2019.
Chương kế tiếp “Ask Me If I Care/Hãy Hỏi Tôi Xem Tôi Có Lòng Không” là lời tự sự của một cô gái con nhà lành tên là Rhea ở thời điểm năm 1980 là giai đoạn “những tên hippies đã già rồi, bọn này hủy hoại óc não bằng ma túy và hiện nay đang ăn xin ở các góc phố khắp San Francisco… Chúng tôi khinh bỉ bọn này.”
Rhea đã giao du với ban nhạc của Bennie thời còn trẻ. Cô gái này hâm mộ Bennie nhưng lại cặp với một tên khác trong ban nhạc. Tác giả quay ngược thời gian về năm 1979 khi đó Bennie là người đã nối kết được đám bạn hữu cùng trường trung học lập ra ban nhạc Flamming Dildos ở San Francisco. Ban nhạc trẻ này thường trình diễn ở các câu lạc bộ hội kín để tạo tên tuổi, chơi thì không có thù lao nhưng được uống rượu miễn phí. Ban nhạc trẻ này được Lou đỡ đầu. Lou một tay sản xuất đĩa nhạc giàu có nhưng có một đời sống xa đọa nghiện hút, dùng khả năng tạo danh tiếng cho ca sĩ để dụ dỗ những cô gái trẻ người non dạ. Lou định đưa Rhea vào tròng nhưng bị Rhea thẳng thừng sỉ vả.
Ca sĩ chính có sức thu hút người nghe của ban nhạc là Scott Hausmann tức Scotty điển trai, sau thời gian thành công buổi đầu đã quá kiêu bạc nên không giữ được vị thế cũng như bè bạn, xuống dốc thê thảm cả về thể chất lẫn tinh thần và cuối cùng trở thành một kẻ bần cùng phải đi làm chân dọn rác ở bờ sông. Sau một lần đến thăm văn phòng công ty sản xuất đĩa nhạc của Bennie anh ta ngẫm nghĩ: “Nay tôi hiểu được điều chẳng mấy người hiểu: rằng giữa chuyện ngồi làm việc trong một tòa nhà thủy tinh xanh lá cây cao ngất nằm trên Park Avenue và việc đi nhặt rác trong một công viên… sự khác biệt thật vô cùng nhỏ.”
Jennifer Egan cho ta thấy những hậu quả lâu dài của những quyết định xốc nổi và những họa may đón chờ chúng ta, rằng nay khi đã lớn tuổi ta thật dễ dàng nhìn lại những chân đường và những hướng tiến tới mà khi còn trẻ chúng ta không tiên liệu được. Biết mình không phải là một tài năng âm nhạc nên Bennie sớm chuyển sang kinh doanh sản xuất nhạc, một thời thành công lớn nhưng rồi dần dần cũng xuống dốc chẳng khác mấy số phần của phần đông các ca sĩ. Tác giả cũng tả lại cảnh Bennie cùng đứa con trai đến thăm một cặp hai chị em ca sĩ dân ca trước đây 5 năm ông đã ký hợp đồng sản xuất đĩa nhạc với họ nhưng rồi chẳng bao giờ thực hiện chỉ vì lời phán quyết của Sasha rằng cặp song ca này nay đã hết thời rồi.
Chương tiếp theo “Safari” hồi mới ngoài ba mươi cùng người tình Mindy một sinh viên cao học và các con du lịch Phi châu. Vì Mindy không ngờ lại là kẻ kích thích sự hiếu kỳ của Rolph, đứa con trai vắt mũi chưa sạch của Lou. Nhân vật Lou này rời sân khấu trong cuốn anbum tiểu thuyết A Visit From the Goon Squad trong chương “You (số nhiều)” nay đã về già đang nằm chờ chết trên giường bệnh viện được Rhea và một người bạn gái của ông đến chào tạm biệt. Rhea nay đã ngoài bốn mươi và đã có ba con. Cuộc gặp mặt thật buồn bã.
Toàn thể quyển truyện này của Jennifer Egan cho thấy kỹ nghệ sản xuất băng đĩa nhạc ở Mỹ chạy theo thị hiếu thời đại với một tốc độ chóng mặt nên loại bỏ không thương tiếc một tài năng hôm qua còn nổi danh nhưng nay không còn ăn khách. Bennie nay đã bị vợ bỏ, cha con không thể hiểu được nhau, công việc làm ăn lụn bại dần và thù ghét thứ nhạc thời trang hiện nay là thứ nhạc không máu huyết, không đời sống. Hiểu được trong thị trường âm nhạc hiện nay niềm hoài cảm đã chết nhưng Bennie không thể hét lên cho mọi người nghe nên chỉ thầm kín giữ kín trong đầu, cảm thấy nhục nhã nên âm thầm kín đáo viết xuống giấy những câu tự sỉ nhục.
Chương truyện mang tựa đề “Out of Body/Ra Khỏi Xác Thân” là một những trang sách tạo cảm tượng hãi hùng thê thảm nơi người đọc hơn cả. Trong chương này tác giả sử dụng tự sự ngôi thứ hai kể lại cuộc đời của Scott Hausmann nay đã luống tuổi đã không còn thiết tha công việc của một kẻ cứ phải càng ngày càng giả bộ giả tịch từ trên cao đâm đầu xuống đất chầm chậm nên đã lặn sâu vào một thùng rác đặt bên East River. Đây là một biểu tượng rõ nét của sự phung phí tinh thần thối rữa bọn trẻ thả trôi cuộc đời qua đó.
Nhưng có lẽ chương cuối quyển truyện dài hơn 70 trang là chương sách độc đáo nhất. Jennifer Egan dùng kỹ thuật PowerPoint do cô bé Alison con của Sasha sử dụng với những biểu đồ phản ảnh những ý tưởng tinh quái của hai đứa trẻ vị thành niên nói về bản thân cũng như về người lớn trong quá khứ, hiện tại và phóng về tương lai ở năm 2019. Trong chương này tác giả không ngại ngùng chép ra thứ ngôn ngữ giới trẻ dùng trên mạng như “if thr r chidrn, thr mst b a fUtr, rt?”.
Thế nhưng, chúng ta cũng hiểu được khi lấy chủ đề thời gian, Jennifer Egan trong một bài phỏng vấn muốn đặt vấn đề này trong hoàn cảnh đời sống hôm nay sau khi đã suy ngẫm về những gì Marcel Proust đã viết trong bộ trường thiên tiểu thuyết À la recherché du Temps perdu/Đi tìm thời gian đã mất và quan niệm về thời gian của Jean-Paul Sarte trong tiểu thuyết Le sursis/Chết từ từ là tập thứ 2 của bộ trường thiên Les Chemins de la Liberté/những con đường của tự do.
