Giáo sư Jonathan Haughton không xa lạ gì với các đề tài kinh tế của Việt Nam. Ông và cả bà vợ, đã từng hợp tác với các chuyên gia Việt Nam ở cả 2 miền Nam Bắc để soạn các tài liệu về thuế khóa, ngân sách, chỉ số tiêu dùng, thị trường lao động v.v. Nhân dịp bước qua năm Ất Dậu, chúng tôi đã đặt ra một số câu hỏi cho ông.
Thưa Giáo sư, theo ông, Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thử thách quan trọng nào trong năm con gà nay?
Việt Nam đang ở một vị thế tương đối mạnh so với nhiều quốc gia khác. Tăng trưởng kinh tế của Việt Nam đã khá vào những ngày cuối năm ngoái, và dường như năm nay cũng có khả năng lên đến 8%, được như vậy thì có lẽ mọi người sẽ vui vẻ. Trong hướng đó, năm Ất Dậu có lẽ là một năm tốt. Nhưng cũng là năm có vài thử thách. Một trong những thử thách là trong lĩnh vực thương mại, vì Việt Nam chưa phải là thành viên của Tổ Chức Thương Mại Thế Giới giống như các quốc gia đã là thành viên, nên chưa thể tiếp cận dễ dàng thị trường Hoa Kỳ, đặc biệt là về hàng dệt may. Nếu Việt Nam là thành viên Tổ Chức Thương Mại Thế Giới thì sẽ không còn bận tâm đến chuyện quota nữa.
Vì năm nay là năm con gà, nên Việt Nam có một thử thách nữa, đó là dịch cúm gà. Dịch này thỉnh thoảng lại trỗi dậy, đó là điều không may. Trong lúc này, dường như dịch cúm gà tại Việt Nam đã được khống chế, bởi vì số thiệt hại không cao, nhưng mọi người lo ngại bệnh có thể lây lan từ người sang người, dưới một dạng nghiêm trọng. Nhưng cho tới giờ này, chuyện đó chưa xảy ra.
Trong nhiều năm qua, nhiều nơi vẫn kêu gọi Việt Nam cổ phần hóa các xí nghiệp quốc doanh làm ăn thua lỗ, có như thế thì kinh tế mới khá hơn. Liệu trong năm nay chuyện cổ phần hóa sẽ được tiến hành một cách nhanh chóng hơn hay không?
Tin mang lại một chút niềm vui, là dường như có nhiều phần chắc là ngân hàng Ngoại Thương, tức là Vietcombank, sẽ được cổ phần hóa. Tôi nghe nói trong năm nay, Vietcombank sẽ phát hành cổ phiếu ưu tiên, và năm tới, sẽ phát hành cổ phiếu bình thường. Tin này hết sức có ý nghĩa, vì như anh đã biết, cho tới nay hầu như chưa có doanh nghiệp nào có tầm vóc, được cổ phần hóa. Và ngày nào mà các doanh nghiệp lớn chưa được cổ phần hóa, thì chuyện cổ phần hóa theo lời khuyên của quốc tế chỉ là chuyện nói làm quà cho vui vậy thôi. Đúng ra cũng đã có nhiều doanh nghiệp đã được cổ phần hóa, nhưng toàn là doanh nghiệp tí hon, không đáng kể. Nếu ngân hàng Ngoại Thương Vietcombank được cổ phần hóa hoàn toàn, hoặc một phần lớn, thì các doanh nghiệp khác rất khó tìm lý do nào khác để trì hoãn. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng đây là một tiến trình đòi hỏi thời gian. Phải mất ít ra là 5 năm nữa mới thấy được kết quả cụ thể.
Bên cạnh số ngoại tệ do Việt Kiều gửi về, chúng ta còn thấy một nguồn ngoại tệ khác cho Việt Nam là tiền đầu tư trực tiếp của nước ngoài, hay là FDI. Giáo sư có nghĩ rằng lượng FDI năm nay sẽ kém hơn hoặc nhiều hơn các năm trước
Trong những năm vừa qua, đầu tư nước ngoài giữ vai trò tương đối quan trọng, nhưng không đến độ cực kỳ quan trọng. Bước qua năm mới, vai trò tương tự như vậy sẽ tiếp tục. Các nhà đầu tư nước ngoài vẫn bị thu hút bởi Trung Quốc, nhưng nếu họ muốn có chất lượng hơn một chút, họ sẽ đến Nam Triều Tiên, Malaysia hoặc các nước Đông Âu. Có thể là trong năm con gà này, FDI sẽ tăng được đôi chút nhưng nói chung, Việt Nam chưa trở thành một quốc gia mà các nhà đầu tư PHẢI đến, khi họ tính đến chuyện có lời.
Ông vừa nói nếu các nhà đầu tư muốn có chất lượng hơn một chút thì họ sẽ không đến Việt Nam. Xin ông nói chi tiết hơn về chuyện này được không?
Ví dụ như nếu tôi muốn đầu tư vào ngành công nghệ cao chẳng hạn, tôi dễ nghiêng về Ấn Độ, Malaysia, hoặc Rumani hơn là Việt Nam vì ở những chỗ đó họ có đội ngũ chuyên viên có khả năng, mạng lưới thông tin tốt, và giá cả hợp lý. Việt Nam chưa đạt được những đặc điểm đó. Mạng lưới thông tin thì đắt đỏ, ngành công nghệ cao thì mới bắt đầu bám rễ, những tài năng chuyên sâu về công nghệ cao chưa có, mặc dù tôi nghĩ một ngày nào đó Việt Nam sẽ có. Tóm lại, kỹ năng về con người trong ngành công nghệ cao tại Việt Nam vẫn chưa đáp ứng nhu cầu của các công ty muốn đầu tư có lời.
Trước tình hình đồng đôla Mỹ đang sụt giá, và đồng bạc Việt Nam vẫn còn tùy thuộc vào đồng đôla Mỹ, lãnh đạo ngành tài chính Việt Nam nên phản ứng như thế nào?
Điều khá lý thú, là trong thực tế, đồng bạc Việt Nam đã tương đối tăng giá so với đôla Mỹ. Năm ngoái, Việt Nam có lạm phát khoảng 10% trong khi Hoa Kỳ lạm phát 3%. Thông thường thì Việt Nam phải điều chỉnh dựa theo đó bằng cách để cho đồng bạc của mình giảm giá. Nhưng chuyện đó đã không xảy ra. Đồng bạc Việt Nam vẫn giữ nguyên giá so với đồng đôla. Hậu quả là trong thực tế, giá cả sinh hoạt tại Việt Nam đã trở nên đắt hơn, chuyện này có nghĩa là đồng tiền của Việt Nam đã tăng giá. Trong khi đó, nếu so với đồng Euro của châu Âu thì đồng bạc Việt Nam lại giảm giá. Kết quả là trong một tương lai gần, thị trường hấp dẫn hơn cho Việt Nam là thị trường châu Âu, nơi mà đồng Euro mạnh sẽ thu hút các món hàng của Việt Nam và những nước cạnh tranh với Việt Nam, như Trung Quốc. Phía Hoa Kỳ có lẽ sẽ điều tiết lượng hàng nhập khẩu vì đồng đôla Mỹ đang suy yếu. Đây cũng là chuyện bình thường của người Mỹ, vì người Mỹ cũng cần giữ thăng bằng mậu dịch.
Trong những công trình nghiên cứu trước đây, ông đều đưa ra những lời khuyên cho lãnh đạo Việt Nam. Trong năm con gà này, ông có một ý gì để tư vấn hay không
Lời tư vấn của tôi là chính phủ Việt Nam nên nghiêm túc nghĩ đến chuyện đề bạt chức vụ cho một số người, cho dù những người đó không phải là đảng viên. Thành phố Hồ Chí Minh đã bắt đầu áp dụng chính sách đó, ta có thể giữ những những chức vụ cao trong thành phố này dù ta không phải là đảng viên. Điều đó cần được xảy ra tại những nơi khác. Tôi có những người bạn và những đồng nghiệp có khả năng rất muốn phục vụ chính quyền, nhưng khi biết là họ khó lòng leo lên nổi nên đành thôi. Hậu quả là việc quản lý chính quyền rơi vào tay những người có ít khả năng hơn. Đây cũng là một thử thách cho đảng cộng sản, bởi vì một khi thẻ đảng không còn là tấm hộ chiếu cho những thăng tiến trong tương lai thì có lẽ chẳng ai thấy có lý do gì để vào đảng cả.
