Phụ nữ và sáng tác văn học

Trịnh Y Thư, tên thật là Trịnh Ngọc Minh, sinh năm 1952, tại Hà Nội. Viết văn, làm thơ, dịch. Nguyên chủ bút tạp chí Văn Học (California). Tác phẩm dịch đã xuất bản: Đời nhẹ khôn kham (The Unbearable Lightness of Being), tiểu thuyết của nhà văn Pháp gốc Tiệp Milan Kundera, tạp chí Văn Học xuất bản, 2002; Căn phòng riêng (A Room of One’s Own), lí luận văn học của nhà văn nữ Virginia Woolf, Tri Thức xuất bản, 2009. Hiện định cư tại bang California, Hoa Kì.

Khi nghe tôi dịch cuốn “Căn phòng riêng” của nhà văn nữ Virginia Woolf, một anh bạn vốn có tính hay bông đùa, giọng ít nhiều chất “xỏ lá” của anh Bắc kì đểu, bảo tôi: “Này, cậu làm gì mà đi nịnh phe đàn bà thế!” Tôi chẳng chịu thua, đốp chát lại liền: “Tôi suốt đời chỉ yêu đàn bà, không nịnh họ thì cậu bảo tôi nịnh ai đây, chẳng lẽ lại đi nịnh con chó xồm?”

Hi vọng bạn đọc không ai nghĩ như anh bạn tôi. Kì thực, Virginia Woolf là một nhà văn lớn của văn chương Anh vào nửa đầu thế kỉ XX mà trước đây chưa có tác phẩm nào lọt vào mắt xanh của các dịch giả Việt Nam, trong cũng như ngoài nước. Cuốn “Căn phòng riêng” mang hình thức một tập tiểu luận, được tác giả san định lại từ những bài thuyết trình tại hai đại học cao đẳng dành cho phụ nữ, trường Newham và trường Girton thuộc đại học Cambridge, với chủ đề “Phụ nữ và sáng tác văn học.” Tôi nhận dịch cuốn sách bởi nó thuộc loại kinh điển của tinh hoa thế giới, đặt nền móng cho trường phái phê bình “Nữ quyền luận” trong văn học. Hơn nữa, nó còn đề xuất những câu hỏi mà cho đến ngày nay vẫn chưa có câu trả lời thoả đáng, chẳng hạn như: “Liệu các nhà văn nữ có thể sáng tạo nên những tác phẩm tầm vóc như của Shakespeare không?”

Tôi không có thói quen phân biệt nhà văn nam hoặc nữ. Tôi đọc tác phẩm họ viết do ý thích cá nhân nhiều hơn là bởi giới tính của tác giả. Nhưng gần đây tôi đặc biệt yêu thích nhà văn Canada Alice Munro. Văn bà giản dị, trong sáng; các nhân vật trong truyện cũng chẳng có gì ghê gớm, xa lạ. Có thể đó là bà hàng xóm của tôi, của bạn. Nhưng nỗi đau và nỗi buồn của những nhân vật được diễn tả bằng ngòi bút cực kì sâu lắng khiến dư âm của nó cứ vang mãi trong tâm hồn người đọc. Tập truyện “Bỏ nhà đi trốn” của bà, xuất bản năm 2004, là một “best-seller” ở Bắc Mĩ. Đọc xong, gấp sách lại, tâm hồn tôi như đổi khác; tôi cảm thấy yêu người, yêu cuộc đời này hơn, và tôi chợt thấy buồn cười cho những phi lí lẫn nghịch lí của đời sống. Tôi đòi hỏi gì hơn thế ở một nhà văn?

“Liệu các nhà văn nữ có thể sáng tạo nên những tác phẩm tầm vóc như của Shakespeare không?”

Trở lại với câu hỏi đầy tính thách thức của Virginia Woolf trong cuốn “Căn phòng riêng.” Woolf xem Shakespeare (và ở mức độ nào đó, Jane Austen) là đỉnh cao của nghệ thuật sáng tạo bằng chữ nghĩa. Theo bà, muốn như thế, đòi hỏi nơi người viết một tinh thần vô ngã như vị thánh. Bà chê Charlotte Bronte viết không bằng Jane Austen mặc dù tài năng vượt trội hơn, chỉ vì Bronte đã để cảm xúc cá nhân (cái tôi) chen lấn vào tác phẩm quá nhiều. Quả tình tôi không rõ đã có nhà văn nào, nam cũng như nữ, viết được tác phẩm tầm vóc như của Shakespeare hay chưa.

Có thể đã có nhưng tôi không đủ trình độ để thẩm định điều đó. Tuy vậy, theo tôi, chuyện đó không quan hệ. Cái đáng nói là ở thời đại chúng ta, không còn ai phân biệt hoặc quan tâm đến giới tính của nhà văn nữa. Càng ngày càng có nhiều phụ nữ cầm bút và không ai nghi ngờ tài năng cũng như giá trị văn học trong tác phẩm của họ.

Khi đang viết những dòng chữ này, tôi đọc được trên mạng tin Hàn lâm viện Thụy Điển năm nay quyết định trao tặng giải Nobel văn chương cho nhà văn nữ Herta Muller, một nhà văn Đức gốc Romania. Cùng lúc, giải Man Booker (giải thưởng văn học cao quý nhất của Anh quốc) cũng lọt về tay một nhà văn nữ, bà Hilary Mantel. Tính từ ngày có giải Nobel văn chương (1901) đến nay, người ta đếm được 12 bà thì hết 6 bà là trong khoảng thời gian 20 năm qua. Cứ đà này thì 20 năm tới, rất có khả năng tỉ lệ nam/nữ sẽ là 50/50, và như thế nếu một ngày kia có người viết được như Shakespeare, hoặc hơn thế, thì không chừng người đó sẽ là một nhà văn phái nữ. [TYT]