Đường dẫn truy cập

Các nước vùng Trung Á với những thách thức và vận hội mới


Tầm quan trọng của 5 nước Cộng hòa Xô Viết cũ tại vùng Trung Á đang gia tăng. Nay trở nên độc lập, vị thế chiến lược địa hình và tài nguyên phong phú về năng lượng đã khiến các lãnh đạo Trung Á nghĩ tới việc tranh giành ảnh hưởng với phương Tây, Nga và Trung Quốc. Thông tín viên VOA Judith Latham đã cùng các ký giả và chuyên gia khu vực này bàn về những thách thức và cơ hội mà 5 quốc gia hiện đại tại đây phải đối mặt.

Các nước Kazakhstan, Turkmekistan, Uzebekistan, Kyrgyzstan và Tajikistan đã nổi lên sau sự tan rã của Liên Bang Xô Viết vào năm 1991. Nguồn gốc văn hóa của các nước Trung Á còn liên hệ tới Đế Quốc Hy Lạp hồi xưa, đế quốc Ba Tư, cuộc chinh phục của người Hồi giáo Ả Rập, người Thổ Nhĩ Kỳ và những thành phố nằm trên Con Đường Tơ Lụa. Ngày nay, vùng này nằm trên đường đi tới Afghanistan, và Trung Á lại trở nên quan trọng - với các nhà lãnh đóng vai trò phức tạp phải đối phó cùng lúc với Nga, Trung Quốc, Hoa Kỳ và châu Âu.

Ông Evan Feigenbaum, giới chức cấp cao về Đông Á, Trung Á và Nam Á tại Hội đồng Đối Ngoại, từng là nhân viên cao cấp của bộ ngoại giao Hoa Kỳ. Ông ghi nhận rằng sau khi các nước Trung Á dành lại độc lập, các khả năng hợp tác mới đã nẩy sinh giữa họ và Hoa Kỳ.

Ông Feigenbaum nói: “Mối quan tâm chính của Mỹ tại Trung Á kể từ khi các nước này dành lại độc lập, là giúp củng cố chủ quyền và nền độc lập của các nước ấy bằng cách xác định rõ các hình thức ngoại giao, chiến lược, kinh tế cũng như những hình thức bang giao khác với họ. Điều thứ 2 là đem lại thêm cho họ những chọn lựa và cơ hội bằng cách giảm thiểu sự lệ thuộc của họ vào một điểm trung chuyển duy nhất. Kế đó, là theo đuổi sự hợp tác về an ninh, cố gắng thúc đẩy mậu dịch và đầu tư, thăng tiến nhiều hội đoàn cởi mở hơn, điều hành tốt và đẩy mạnh xu hướng đa nguyên, và cơ bản là chú tâm vào sự phát triển năng lượng trong vùng bởi lẽ đó chính là chìa khóa đem lại sự phồn vinh.”

Tuy nhiên, chuyên gia về Âu Á Paul Goble nhận định là các lãnh đạo Trung Á đều vun trồng những mối liên hệ kinh tế chặt chẽ hơn với Trung Quốc:

Ông Goble nói: “Các nước Trung Á có thể buôn bán với Trung Quốc mà không thông qua những nước thứ ba. Điều đó khiến cho thị trường Trung Quốc trở nên hấp dẫn hơn. Tuy nhiên, liên hệ giữa Trung Quốc và Trung Á cũng phức tạp. Có lẽ chẳng có nước nào trên thế giới bất mãn hơn Trung Quốc về sự chấm dứt quyền lực của Nga tại Trung Á, vì hậu quả của chuyện đó tại Tân Cương, nơi có nhiều người cùng sắc tộc với dân Trung Á sinh sống. Và Trung Quốc rất quan ngại về sự bất ổn định này”

Ký giả Alisher Khamidov người Kyrgyzstan cho rằng Tổng thống Kurmanbek Bakiyev đã đạt được thành công đáng kể khi cân bằng các mối bang giao với các nước láng giềng của mình cũng như với các đại cường. Một phần vì nước này nằm gần Afghanistan và có sự cần thiết phải tiếp liệu cho lực lượng Hoa Kỳ và NATO tại đó. Hoa Kỳ vẫn có một căn cứ tại Kyrgyzstan và Nga mở thêm căn cứ mới tại miền Nam.

Tuy nhiên, Nga vẫn không mấy tin tưởng chính thể Kyrgyzstan, chẳng hạn như Moscow cảm thấy hết sức bất an khi Hoa Kỳ và Kyrgyzstan đã sắp xếp để Mỹ có thể sử dụng căn cứ không quân Manas, mặc dù hợp đồng trước đó đã bị hủy bỏ.

Ngoài ra, ông Goble nói vẫn còn những vấn đề chính trị kinh tế tại những nơi khác thuộc khu vực này, một phần do hậu quả từ thời Xô Viết.

Ông Goble nói tiếp: “Theo tôi, chúng ta cần phải nhìn nhận đây là một trong những khu vực trên thế giới đang tiến tới một tình trạng cực kỳ nguy hiểm: dân cư gia tăng nhanh chóng, kinh tế đang suy trầm, các chính thể cứng rắn và chuyên quyền. Tất cả đều là những chất liệu làm nên sự bất ổn, nhà nước thất bại và nạn khủng bố. Rất có thể trong vòng mươi hoặc 20 năm nữa, Trung Á sẽ trở thành nguồn gốc của các phần tử khủng bố chống phương Tây còn nghiêm trọng hơn nhiều so với thế giới Ả Rập ngày nay.”

Ký giả Alisher Khaminov ở Kyrgyzstan đồng ý rằng các lãnh đạo chuyên quyền tại khu vực này đã lợi dụng những quan ngại về khủng bố như một lý do thuận tiện để đàn áp sự bất đồng chính kiến và nhân quyền.

Ông Khaminov cho biết: “Điều chúng ta nhìn thấy tại Kyrgyzstan và Trung Á nói chung, là hậu thuẫn của phương Tây dành cho nhân quyền và các quyền tự do dân chủ đã giảm đi nhiều trong 10 năm qua. Và tôi thấy có sự liên hệ giữa xu hướng này và tình trạng chuyên quyền tại Kyrgyzstan cũng như nhiều nơi khác tại Trung Á. Tôi nói chuyện hàng ngày với các nhà hoạt động nhân quyền. Tôi nói chuyện với đại diện các tổ chức phi chính phủ. Và mọi người đều đồng ý rằng nhân quyền và dân chủ đã không còn chiếm hàng ưu tiên trong nghị trình của EU, Hoa Kỳ và các tổ chức quốc tế khác. Cho nên chúng tôi rất buồn về xu hướng này.”

Chẳng hạn như, việc tuần này EU quyết định bãi bỏ cấm vận vũ khí đối với Uzbekistan đã gây phẫn nộ trong giới bảo vệ nhân quyền và tự do báo chí. Uzbekistan đã cải thiện bang giao với các nước phương Tây khi cho phép họ chuyển hàng phi quân sự qua lãnh thổ của mình sang Afghanistan. Đồng thời, ký giả Paul Goble nói rằng Uzebekistan và các nước Cộng hòa Xô viết cũ vùng Trung Á có mối liên hệ phức tạp đối với di sản Hồi giáo của họ.

Ông Goble nói thêm: “Cái điều mà Liên Xô cũ đã gây ra, bằng sự hủy hoại tín ngưỡng tại Trung Á, khi chính sách Xô viết sụp đổ, là mở lối cho một sự cải tổ triệt để trong quan điểm về Hồi giáo tại đó. Hồi giáo chính thống của Trung Á sẽ không làm chuyện đó, nhưng đó là hậu quả việc Xô viết đã toan tính triệt hạ các tôn giáo.”

Ký giả Feigenbaum tỏ ra ít bi quan hơn. Ông nói, tại Trung Á cũng như tại các nơi khác, thái độ chính trị mang nhiều hình thái. Các chính phủ tại đây cảm thấy một số hình thái đó đang đe dọa sự ổn định của quyền lực của họ. Theo ông, Hoa Kỳ đã cố gắng thuyết phục các chính phủ này đừng bổ xung thêm thách thức khủng bố vào việc phục hưng Hồi giáo.

Tuy nhiên, Washington có thể có cách riêng để đối phó với các vấn đề tại Trung Á – chẳng hạn duy trì các phương sách quân sự trong một khu vực đang trở nên ngày càng bất ổn trên thế giới, và hỗ trợ sự phát triển kinh tế chính trị mà không gây thù địch với những chính thể chuyên chế.

Tin Vắn Thế Giới

XS
SM
MD
LG