Xây trường học, cầu cống, cổ võ cho giáo dục và chăm sóc sức khỏe cho dân chúng trong khu vực Hồi giáo tại những nơi nghèo khó ở các vùng xa xôi hay miền núi hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt, đó là sáng kiến và công việc của một người Mỹ giúp khơi nguồn hứng khởi và đem lại lợi ích cho rất nhiều nguời khác. Trong Câu Chuyện Nước Mỹ hôm nay chúng tôi sẽ giới thiệu cùng quí vị ông Greg Mortenson, sáng lập viên của tổ chức từ thiện Central Asia Institute gọi tắt là CAI, và đồng tác giả cuốn Three Cups of Tea 'Ba Tách Trà', một cuốn được xếp vào danh sách bán chạy nhất cuả tờ New York Times viết về những kinh nghiệm sống và lý tưởng mà ông theo đuổi. Lan Phương sẽ đem đến quí thính giả những chi tiết sau đây.
Ông Mortenson, một tay leo núi muốn chinh phục ngọn K2 của Pakistan cao thứ nhì trên thế giới năm 1993. Vì thời tiết quá xấu ông và toán leo núi phải bỏ cuộc không lên tới đỉnh. Trong lúc xuống núi, ông đã lạc khỏi đoàn và đến một nơi xa xôi nhất tại Paksitan. Một mình, không thức ăn nước uống và kiệt sức, giờ chót ông lảo đảo lần mò vào được một ngôi làng nghèo xác nghèo xơ chơ vơ ở miền núi. Nơi đây dù nghèo, dân làng đã hết lòng chăm sóc cho ông và giúp ông bình phục.
Trong thời gian nằm dưỡng bệnh tại đây, ông quan sát thấy một đám trẻ gần 90 em trong làng ngồi quây quần ngoài trời, cầm những que củi nhỏ nguệc ngoạc trên đất để học hỏi làm bài, chép bài mà chẳng có một thầy cô nào hiện diện. Ngôi làng này nghèo đến nỗi không có đủ một đôla một ngày để trả lương cho một giáo viên về đây dậy dỗ các em.
Cảm kích trước lòng tốt của dân làng và hết sức tội nghiệp cho đám trẻ hiếu học, khi rời khỏi làng ông đã hứa sẽ trở lại xây cho làng một ngôi trường. Từ lời hứa đó, một chiến dịch nhân đạo lạ thường vào thời đại của chúng ta đã được thực hiện.
Trong những ngày đầu trở về sau chuyến leo núi đó, ông Greg Mortenson đã cố gắng tìm cách gây quĩ để thực hiện lời hứa. 580 lá thư đã được gửi đến các văn nghệ sỹ nổi tiếng, các doanh gia, và những nhân vật tiếng tăm khác của Hoa Kỳ xin trợ giúp, nhưng chỉ có mỗi một người duy nhất đã hồi đáp với một chi phiếu 100 đôla tặng dữ, đó là ông Tom Brokaw, ký giả, xướng ngôn viên nổi tiếng của đài truyền hình NBC mà thôi.
Bán tất cả những gì sở hữu, ông Mortenson cũng chỉ dành dụm được có 2,400 đôla. Nhưng nỗ lực của ông đã được đền bù khi một nhóm trẻ em tiểu học tại một ngôi trường trorng bang Wisconsin dốc ống gom góp những đồng xu con, những đồng tiền mọn mà không ai muốn giữ trong túi cho nặng, đã giúp ông được 623 đôla.
Hành động tốt lành của các em nhỏ đã đánh động lương tâm của người lớn và họ đã bắt tay nhập cuộc. Nhờ những người hảo tâm, công trình đầu tiên mà ông giúp cho những người nghèo tại vùng xa xôi ở Pakistan là cây cầu Braldu, hoàn thành năm 1995, và ngôi trường Korphe xây xong năm 1996.
Từ ngày đó đến nay, ông đã xây được 78 ngôi trường và cung cấp giáo chức cho những vùng thật nghèo khó, xa xôi, hiểm trở tại những quốc gia Hồi giáo Pakistan, Afghanistan, Kyrgyzstan và những vùng thảo nguyên cuả Mông cổ. Ông đã giúp cho 28,000 trẻ có nơi học hành, chú trọng đặc biệt đến việc giúp cho các trẻ gái được cắp sách đến trường.
Trên con đường thực hiện những dự án cho các cộng đồng nghèo, ông Mortenson và nhóm nhân viên nhỏ nhoi người bản xứ hầu như lúc nào cũng phải băng đèo, vượt suối trong những chuyến hành trình vất vả, gian nan, đấy bất trắc để đến tận nơi, nghe người dân trong cộng đồng trình bày về nhu cầu và ước muốn của họ và để theo dõi các công trình xây dựng trường học.
Có những chuyến đi kéo dài hàng nhiều tuần lễ ở những chỗ không có đường xe chạy, có khi phải dùng lừa ngựa, và lúc nào trong xe cũng phải có thuốc nổ để dọn đường trong trường hợp đá lở ngáng lối đi.
Cũng trong những chuyến đi như thế ông học hỏi và thu thập được rất nhiều kinh nghiệm và tìm hiểu văn hóa của địa phương khi giao tiếp với những người dân và các thủ lãnh bộ tộc sinh sống dọc theo con đường tơ lụa khi xưa.
Một trong những kinh nghiệm mà ông rút tỉa ra được qua công việc ông làm là chỉ có thể phát triển thành công và bền vững khi những dự án được chính những người dân trong cộng địa phương đề xuất, thực thi và quản trị. Điều quan trọng không kém là phải lắng nghe ý kiến của cộng đồng được giúp đỡ thay vì áp đặt sự đánh giá từ bên ngoài.
Tôn chỉ của hội từ thiện CAI là cung cấp giáo dục, chăm sóc y tế, bảo tồn môi sinh và văn hóa cho các cộng đồng nghèo tại vùng Trung, Nam Á.
Kể từ năm 2005 đến nay Central Asia Institute tức CAI tiếp tục các dự án chủ yếu dành cho các khu vực xa xôi hẻo lánh, chú trọng vào việc chống nạn mù chữ và cung cấp cơ hội giáo dục, nhất là cho phụ nữ để họ có kiến thức mà biết chăm sóc sức khỏe cho bản thân và gia đình, cũng như để có thể tiến bộ tìm công ăn việc làm ngoài xã hội.
Theo đuổi đường lối tiếp cận độc đáo, trong đó làng xã cung cấp đất, nhân công và một số vật liệu, tổ chức của ông Mortenson đã hoàn tất những dự án với chi phí thật thấp, chỉ bằng một phần nhỏ chi phí bình thường. Lấy ví dụ một ngôi trường tiêu biểu do CAI xây chỉ tốn chưa đầy 15,000 đôla nghĩa là chỉ bằng ¼ giá của Ngân Hàng Thế Giới, và chỉ bằng nửa chi phí mà chính phủ Paksitan phải đài thọ cho một dự án xây trường học.
Sau khi thực hiện được lời hứa xây trường cho làng Korphe, những kinh nghiệm của ông khi đi lạc trên núi và những gì tiếp theo sau đó và tiếng gọi của lương tâm đòi ông phải theo đuổi công cuộc chống nạn mù chữ trong các làng mạc nghèo xác xơ ở khu vực miền đông rặng Himalaya đã được ông thuật lại trong cuốn Three Cups of Tea - Ba Tách Trà, xuất bản năm 2006. Chỉ trong thời gian ngắn, cuốn sách đã được xếp hàng đầu trong danh sách những tác phẩm không có tính cách hư cấu bán chạy nhất, trong đó thuật lại những kinh nghiệm phong phú và và sự hiểu biết sâu xa của ông về phong tục, văn hóa tại vùng trung, nam Á, đặc biệt là Pakistan và Afghanistan.
Với nhiệt tâm và những kinh nghiệm về cách giao tiếp, cư xử với người dân địa phương trong vùng, hành động cổ vũ cho việc giáo dục, dùng sách vở thay thế cho súng đạn, ông Mortenson đã được quần chúng, các cơ quan từ thiện, nhiều giới chức trong chính phủ và tướng lãnh quân đội Hoa Kỳ kính nể, tiếp xúc với ông để đàm luận và thỉnh ý ông, và hiển nhiên là ông đã thu phục được rất nhiều cảm tình của dân chúng và nhiều chính phủ ở những nơi ông giúp đỡ.
Tuy nhiên, qua những tin tức mà chúng ta đọc được hằng ngày trên báo chí, khu vực này, trong số đó có Pakistan và Afghanistan, hai quốc gia có nhiều phần tử Hồi giáo quá khích, như Taliban chẳng hạn, vẫn luôn luôn muốn cưỡng ép người dân phải theo những luật lệ Hồi giáo hà khắc, nhất là muốn giam hãm phụ nữ trong cảnh tối tăm, mù chữ, thất học, cấm phụ nữ không được phép ra ngoài xã hội làm việc thì lý tưởng mà ông Mortenson theo đuổi chắc chắn sẽ làm cho những phần tử này ngứa mắt.
Trên con đường theo đuổi lý tưởng, bất chấp tất cả những hiểm nguy, ông đã sống sót sau một vụ bắt cóc, bị những giáo sỹ Hồi giáo quá khích ra lệnh trừng phạt, liên tiếp bị dọa giết, và vì công việc, ông phải thường xuyên sống xa vợ con, dấn thân vào những chuyến đi gian nan, vất vả. Nhưng những thành quả ông đạt được đã tự nói lên những điều cần nói.
Sở dĩ ông Mortenson đặt tựa cho cuốn sách là 'Ba Tách Trà', vì theo phong tục của người dân tại Afghanistan, Paksitan và vùng trung Á, trà là món uống đãi khách của họ. Đối với các bộ tộc trong vùng thì khi uống với nhau tách trà đầu tiên, khách còn là người lạ, đến tách thứ hai thì khách đã trở thành bạn. Và đến tách thứ ba thì khách đã là người trong gia đình và bằng mọi giá sẽ được bảo vệ, ý nói đến phong tục và tình cảm của những người dân ở những nơi mà ông vẫn giao tiếp.
Nhận định về cuốn 'Ba Tách Trà', ký giả kiêm xướng ngôn viên nổi tiếng của đài truyền hình NBC, ông Tom Brokaw phát biểu như sau.
Ông Brokaw nói: "Ba Tách Trà là một trong những câu chuyện mạo hiểm đáng ghi nhớ nhất trong thời đại cuả chúng ta. Công trình đầy nguy hiểm và khó khăn mà ông Greg Mortenson theo đuổi để xây trường học ở những vùng hoang vu nhất của Paksitan và Afghanistan mà chúng ta đọc thấy trong cuốn sách không phải chỉ làm cho chúng ta hào hứng say mê, mà nó còn là một bằng chứng cho thấy một người bình thường, với sự kết hợp chặt chẽ dữa cá tính và quyết tâm, có thể thực sự thay đổi được thế giới."
