Hôm thứ Hai, Hoa Kỳ kêu gọi Syri hãy hoàn toàn hợp tác với một cuộc điều tra của Cơ Quan Nguyên Tử Năng Quốc Tế về những cáo buộc cho rằng nước này đã bí mật xây một lò phản ứng hạt nhân. Các giới chức Mỹ tin rằng Bắc Triều Tiên đã giúp Syri xây một lò phản ứng hạt nhân, lò này đã bị phá hủy trong một cuộc không kích do Israel thực hiện hồi năm ngoái. Sau đây là tường thuật của thông tín viên David Gollust từ Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ.
Các toán công nhân Syrie thay phiên nhau mang những đống gạch đá đổ nát của tòa nhà đã bị phi cơ Israel thả bom, và thận trọng thu dọn địa điểm bị tấn công ở gần Sông Euphrate.
Các giới chức Mỹ nói rằng tuy vậy hãy còn nhiều bằng cớ còn lại, cộng thêm lời khai của những người Syri đã từng làm việc cho dự án này là những yếu tố cần để cho Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế, gọi tắt là IAEA, đưa ra một phán xét dựa trên những thông tin thu thập được về bản chất của dự án đó.
Mặc dù Syri bác bỏ cáo buộc nói rằng họ đã thực hiện một dự án chế tạo vũ khí hạt nhân, hoặc đã hợp tác với Bắc Triều Tiên, chính phủ của Tổng thống Bush tin rằng Bình Nhưỡng đã giúp Syri xây một lò phản ứng tương tự như lò phản ứng hạt nhân đã sản xuất ra chất plutonium được dùng trong dự án chế tạo vũ khí hạt nhân của Bắc Triều Tiên.
Lên tiếng trước hội đồng quản trị của Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế tại Vienne hôm thứ Hai, ông Mohamed ElBaradei, giám đốc IAEA, nói Syri đã đồng ý cho phép các thanh sát viên Liên Hiệp Quốc đến Syri từ ngày 22 đến ngày 24 tháng 6.
Nói chuyện với các nhà báo, Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ Sean McCormack khuyến nghị Syri hãy hợp tác toàn diện với các thanh sát viên của Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế, và cho phép họ làm bất cứ những gì cần phải làm để có thể đưa ra một phúc trình đáng tin cậy về địa điểm đang trong vòng tranh cãi.
Ông McCormack nói: “Chúng ta hãy hy vọng rằng các nỗ lực của Syri đã không mấy hiệu quả trong việc che đậy những gì họ tìm cách dấu giếm, đó là một cơ sở hạt nhân, một lò phản ứng hạt nhân tại địa điểm đó. Nhưng thể nào cũng có những người đã từng cộng tác trong việc xây lò phản ứng có những hiểu biết từ trong nội bộ về dự án này và có thể cung cấp những thông tin quan trọng cho Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế. Hãy hy vọng rằng không những Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế có thể tiếp xúc với những người liên hệ, mà họ sẽ tỏ ra thẳng thắn trong việc đáp ứng các yêu cầu của IAEA.”
Việc Bắc Triều Tiên bị cáo buộc dính líu tới dự án hạt nhân Syri là yếu tố rất quan trọng trong các nỗ lực ngoại giao để buộc Bình Nhưỡng đưa ra bản kê khai về các hoạt động hạt nhân của họ, dựa trên tinh thần của thỏa thuận giải trừ vũ khí đã đạt được tại các cuộc hòa đàm 6 bên hồi năm ngoái.
Ông Sean McCormack nhấn mạnh rằng bản kê khai mà lẽ ra Bắc Triều Tiên đã phải giao nộp từ lâu, bao gồm không những chỉ có lời khai về các hoạt động hạt nhân, mà còn phải bao gồm những hoạt động phổ biến hạt nhân mà Bình Nhưỡng từng can dự vào.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ còn nói rằng phúc trình của Cơ quan Nguyên tử năng Quốc tế về cuộc điều tra tại Syri không thể thay thế bản kê khai của Bắc Triều Tiên về các hoạt động phổ biến hạt nhân, mà chỉ nhằm cung cấp thêm thông tin cho các nước tham gia đàm phán trong các nỗ lực nhằm kiểm chứng lời khai của Bình Nhưỡng.
Cho tới nay bản kê khai của Bắc Triều Tiên đã trễ tới 5 tháng, nhưng các nhà ngoại giao đã ra dấu hiệu cho biết họ sắp sửa nhận được tài liệu này trong nay mai. Tháng trước, Bình Nhưỡng đã giao cho Hoa Kỳ hàng ngàn tài liệu trong đó có ghi chi tiết của tiến trình sản xuất plutonium tại cơ sở hạt nhân Yongbyon của họ, giờ đã đóng cửa.