Thính giả Nguyễn Văn Hóa hỏi:
“Kính thưa Bác sĩ,
Tôi tên Nguyễn Văn Hóa, 75 tuổi, ở Philadelphia.
Năm ngoái, tôi bị xuống máu phải đi cấp cứu. Ở chỗ cấp cứu từ sáng đến trưa thì tôi khỏe và được về.
Bác sĩ tim lúc đó cho tôi thuốc mới Renesa ER 500 mg cho khỏi nhói tim. Tôi uống thuốc này gần một năm. Hơn một tháng nay, buổi chiều tôi thấy chóng mặt khó chịu. Đến thời hạn đi khám tim lại cách đây hơn một tháng, bác sĩ tim siêu âm và cho biết hai động mạnh từ tim ra và tĩnh mạch phồng to lên, đè vào phổi và phải giải phẫu cắt ngắn bớt và cho ống vào trong.
Tôi xin sang năm mới mới giải phẫu. Bác sĩ nói "được, không sao, vì già rồi cái gân nói dai, chứ còn trẻ thì phải mổ ngay."
Tôi xin hỏi:
1. Có phải thuốc đó làm ảnh hưởng đến dây [mạch máu] đó hay không?
2. Tôi có cần phải mổ không?
3. Nếu không mổ thì có nguy hiểm gì không?
Cám ơn Bác sĩ."
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Phình động mạch chủ (Aortic Aneurysm)
Những chi tiết về bệnh của vị thính giả không phải là những thuật ngữ y học chính xác nên tôi không thể chắc chắn đây là bệnh gì. Tôi chỉ xin nhân tiện đây bàn về một số điểm có tính cách thông tin, không có tính cách cá nhân, bàn về một thuốc chữa bệnh tim RANEXA và bệnh giãn nở, phình động mạch chủ (aortic aneurysm).
Về thuốc, có một thuốc tên là RANEXA (tên generic là ranolazine) dùng để chữa chronic angina, là chứng đau tim kinh niên do máu đến nuôi bắp cơ tim không đủ.
Cơ chế tại sao thuốc ranolazine có tác dụng làm giảm đau tim chưa được biết rõ. Thuốc này không dùng cho chứng đau tim cấp tính, lúc mà bệnh nhân cần thuốc làm giãn nở mạch máu nuôi tim liền lúc đó, như nitroglycerin.
Biến chứng thường gặp nhất của Ranexa làm bệnh nhân bỏ thuốc là chóng mặt, buồn nôn, mệt mỏi, bón và nhức đầu. Bệnh nhân có thể bị tim đập quá chậm và thấy hồi hộp (palpitation). Tôi không thấy chỗ nào nói thuốc này gây ra giãn nở các động mạch lớn. Thuốc được biến dưỡng ở gan qua hệ thống men CYP3A; không được dùng chung với một số thuốc khác có thể ảnh hưởng hệ thống men CYP3A, như thuốc chống nấm ketoconazole, thuốc kháng sinh clarithromycin, thuốc chữa bệnh lao như rifampicin, thuốc chống co giật như phenobarbital, phenantoin, cabamaepin. Những người bị một chứng gọi là đoạn QT quá dài trên tâm điện đồ (prolonged QT syndrome), người bệnh gan, người có bầu hay cho con bú cần cho bác sĩ biết vì cần tránh thuốc này.
Phình động mạch chủ (aortic aneurysm):
Tim là một cái máy bơm tự động. Tim bên phải đem máu nghèo oxy (đã dùng rồi, máu đen đem về từ ngoại biên qua các tĩnh mạch) lên phổi để nhận oxy từ không khí được hít vào. Tim bên trái bơm máu chứa nhiều oxy ( máu đỏ, oxygenated blood) đi nuôi các bộ phận cơ thể (kể cả trái tim). Mạch máu lớn đi từ tim trái là động mạch chủ (aorta), hình dáng tựa như cán cây dù: phần nằm trong lồng ngực gọi là động mạch chủ ngực (thoracic aorta) từ đó xuất phát những nhánh động mạch đi lên cổ và đầu và hai cánh tay; có ba đoạn, một đoạn đi lên gọi là ascending aorta, đoạn cong, ngang gọi là aortic arch (hay transverse aortic arch, cung động mạch chủ ), đoạn đi xuống gọi là descending aorta. Khi động mạch chủ đi xuống phía bụng, thì chúng ta gọi là động mạch chủ bụng (abdominal aorta), từ đó đâm những nhánh nuôi các bộ phận quan trọng như ruột, gan, thận và chạy xuống hai chân. Lúc tuổi già thì vách động mạch cũng yếu đi, cũng như do tác dụng của áp huyết cao (hypertension), hay do xơ vữa động mạch (atherosclerosis, do quá nhiều mỡ trong máu), hay do bẩm sinh, di truyền, cấu trúc vách động mạch không bình thường (vd: Marfan Syndrome), động mạch chủ sẽ nở to, phình ra (đường kính tăng, dilation of the aorta), vách động mạch chẻ ra làm đôi (aortic dissection) tạo nên một "lòng, ruột giả" (false lumen) càng lúc càng lớn và nghẹt lòng của mạch máu và đe doạ bể, và với thời gian, đến một mức giãn nở nào đó. (Tương tự như một ruột bánh xe đạp có thể phình to và đe doạ bể, vỡ ra nếu:
● Bánh xe quá cũ,
● Cao su bị hư hại,
● Hay từ lúc ở nhà máy chế biến cao su được sản xuất với nguyên liệu xấu.)
Những vùng nở to ra của động mạch chủ gọi là phình động mạch chủ ( aortic aneurysm, AA) thường xảy ra ở khúc bụng (AAA, abdominal aortic aneurysm), nhưng cũng có thể xảy ra trong ngực (thoracic aortic aneurysm), tuỳ theo mà chúng ta gọi tên mô tả loại aneurysm liên hệ.
Bác sĩ có thể cần những kỹ thuật hình ảnh như siêu âm (ví dụ đo siêu âm tim bằng nguồn siêu âm phát đi từ thực quản, transesophageal echocardiography), CT, MRI, thể hiện hình ảnh các mạch máu (angiography), MRA (magnetic resonance angiogram) để xác dịnh chẩn đoán về giãn nở động mạch chủ và cơ năng tim.
Bác sĩ quyết định trị liệu AA tuỳ theo kích thước của aneurysm và tốc độ tăng trưởng của nó.
1) Nếu aneurysm còn nhỏ, bệnh nhân có thể được dùng thuốc hạ huyết áp loại beta-blockers để giảm thiểu gánh nặng do áp suất gây lên vách động mạch.
● Bác sĩ có thể cho bệnh nhân tập thể thao, dùng thuốc statin như atorvastatin (Lipitor) để hạ mỡ trong máu, ngưng hút thuốc lá, giảm cân nếu cần, ăn uống lành mạnh, giảm thịt đỏ, chất béo, v..v...
● Một số khảo cứu trên chuột cho thấy thuốc valsartan, là một loại thuốc thông thường dùng để trị bệnh áp huyết cao, có tác dụng ngăn chặn sự tiến triển của AAA và ức chế sự thành hình của AAA. Thuốc này đang trong vòng thí nghiệm trên lâm sàng.(2)
Bác sĩ quyết định có cần mổ AA hay không tuỳ theo:
a) Bệnh nhân có triệu chứng hay không
b) Tiến triển: đường kính gia tăng đến mức báo động, lúc mà cơ nguy vách động mạch chủ có thể rách và động mạch chủ vỡ (rupture) ra chảy máu ào ạt đe dọa tính mạng. Cũng như máu đông, đóng cục trong động mạch làm trở ngại lưu thông, máu không đến nuôi đủ các bộ phận, có thể gây tổn hại cho các bộ phận tuỳ thuộc vào máu do động mạch chủ đem đến, ví dụ thận hay ruột.
Nói chung, để tham khảo, đo bằng CT, kính thước trong lòng động mạch ở người đàn ông trên 60 tuổi bình thường đường kính động mạch chủ ngực, đoạn đi lên không quá 4,26 cm, ở khúc bụng < 3 cm ( upper normal for male, age above 60 y, ascending thoracic aorta diameter <42.6 mm, abdominal aorta diameter < 30 mm).(1)
Chỉ định phẫu thuật ở đàn ông: đường kính AAA [ở khúc bụng] 5,5 cm trở lên, hay có triệu chứng, hay đường kính tăng quá nhanh là chỉ định phẫu thuật. Ở phụ nữ, tiêu chuẩn này có thể thấp hơn.
Đối với aneurysm ngực, thường có chỉ định mổ lúc đường kính 5,5-6cm.
Bác sĩ giải phẫu mạch máu (vascular surgeon) có thể thực hiện các phẫu thuật sau thuật:
a) Ít "xâm phạm" (minimally invasive), không cần mở bụng: Dùng stent-graft, như một cái ống được xếp lại, được nhét vào mạch máu ở háng, đến nơi aneurysm thì cho bung ra để gia cố cho đoạn mạch máu đã bị yếu từ phía trong lòng mạch máu, sau đó mạch máu sẽ lành lại chung quanh graft.
b) Những chỗ không dùng stent được (ví dụ như như ascending aorta): “interposition tube graft”: cắt bỏ đoạn mạch máu bị hư và thế vào một ống graft bằng sợi nhân tạo Dacron hay Gor-Tex, may các nhánh mạch máu vào ống này. Graft có thể tồn tại cả đời bệnh nhân. Có thể thay thế van động mạch (aortic valve) bị hư nếu cần, cùng một lúc với graft động mạch chủ.
Có thể cần phải mổ lớn hơn, những trường hợp aorta bị hư trong ngực cũng như trong phần bụng, phải thay thế bằng một ống ghép dài từ trên xuống dưới (thoracoabdominal aneurysm repair).
Sau khi mổ, bệnh nhân cần được theo dõi thường xuyên để tránh áp huyết lên quá cao, tránh stress trên động mạch chủ và theo dõi kích thước động mạch định kỳ bằng CT (với cản quang) hay MRA.
Screening:
Những người sau đây được khuyến cáo nên screen tìm giãn nở động mạch chủ:
a) 65-75 tuổi và từng hút thuốc lá
b) Từ 60 tuổi trở lên và có cha mẹ hay anh em từng bị động mạch chủ bị giãn nở.
Xin nói rõ đây chỉ là những thông tin tổng quát để chúng ta cùng học hỏi. Quý vị bệnh nhân cần kiểm chứng lại với bác sĩ của mình cũng như những nguồn thông tin đáng tin cậy khác.
Chúc quý vị may mắn.
Nguồn tham khảo/References:
(1) Song Shou Mao: Normal Thoracic Aorta Diameter on Cardiac Computed Tomography in Healthy Asymptomatic Adult; Impact of Age and Gender
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2577848/
(2) Fujiwara Y. et al. Inhibition of experimental abdominal aortic aneurysm in a rat model by the angiotensin receptor blocker valsartan.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
(Hien V. Ho, MD, FAAP)
------------------------------------------
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi đáp Y học này.
Quý vị có thể nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Qúy vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com> để sắp xếp hẹn trả lời cho buổi phát thanh kế tiếp.
Các bác sĩ của chuyên mục Hỏi đáp Y học Trực tiếp của đài VOA sẽ cố gắng giải đáp các thắc mắc về y học của qúy vị.
