Triển lãm về Tổng thống Thomas Jefferson như một người sở hữu nô lệ

Năm 1997, bà Karen Hughes White đã tham dự một diễn biến đặc biệt tại Monticello, căn nhà trước đây của ông Thomas Jefferson tại Virginia, vị tổng thống thứ Ba của Hoa Kỳ rất được dân chúng kính mến.

Bà White là một trong số hàng trăm người được mời đến để tôn vinh tổ tiên của bà, những người từng là nô lệ của tổng thống Jefferson trong những năm đầu của nước Mỹ. Những người đến dự lễ đã cất tiếng hát trên thềm tòa nhà Monticello.

Ông Jefferson là tác giả chính của bản Tuyên ngôn Độc lập để thành lập Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ, ly khai khỏi mẫu quốc Anh.

Nhưng tuy viết “tất cả mọi người đều sinh ra bình đẳng,” ông Jefferson sở hữu 600 nô lệ trong suốt cuộc đời ông.

Sự nghịch lý này là chủ đề của hai cuộc triển lãm chưa từng có trước đây.
Một được tổ chức tại Monticello ở Charlottesville. Đây là một đồn điền bát ngát thẳng cánh cò bay, không những là tư gia của ông Jefferson và gia đình, mà còn là nơi ở của hàng trăm nô lệ người Mỹ gốc châu Phi cùng gia đình họ. Họ lao động để xây dựng cho gia sản của ông Jefferson.

Bà Susan Stein là trưởng ban điều hành cuộc triển lãm tại Monticello. Bà cho biết ông Jefferson sinh ra vào thời kỳ mà chuyện sở hữu nô lệ là một nếp văn hóa:

"Vào thời ông, 20% dân số là nô lệ. Và ông là một trong những người sở hữu nô lệ. Vì thế đến Monticello là một cơ hội để người ta suy ngẫm về sự phức tạp này; để hiểu những ý tưởng, những khát vọng và niềm tin vào tự do của ông Jefferson, nhưng cũng để thấy và hiểu hệ quả của cảnh nô lệ như thế nào."

Wormely Hughes là một trong những nô lệ của ông Jefferson. Ông là tổ tiên của bà Karen Hughes White và là một người cháu của bà Sally Hemings, một người mà những sử gia về nô lệ Mỹ tin rằng đã có 6 con với vị tổng thống này.

Ông Wormely Hughes là nhân vật chính coi sóc vườn tược cho ông Jefferson.

Bà Cinder Stanton, sử gia cao cấp về Monticello, biết đến ông Hughes và những nô lệ khác từ những sổ sách ghi chép rất nhiều của ông Jefferson. Bà cho biết:

"Khi ông Jefferson trồng những luống hoa ở thảm cỏ phía tây bên ngoài toà nhà, dường như ông Jefferson có mang theo thước đo và ông Wormely Hughes cầm xẻng đi theo ông rồi họ cùng trồng những bụi hoa."

Nhưng đối với bà Stanton, giấy tờ sổ sách chưa đủ. Gần 20 năm qua, bà cùng với một đồng nghiệp đã khởi công một dự án để nhận diện những con cháu của các nô lệ từng có thời được nuôi ở Monticello và phỏng vấn họ:

"Vì thế chúng tôi nghĩ là nên đi tìm kiếm những gia đình người Mỹ gốc châu Phi ở Monticello và lắng nghe xem họ được nghe nói gì về tổ tiên của họ, để may ra chúng tôi có thể có một bức tranh đầy đủ hơn về cuộc sống của họ ở Monticello."

Tôi cho đây là một phương cách để xem coi định chế nô lệ tàn ác và áp bức như thế nào, nhưng bên trong định chế đó người ta đã có thể có một cuộc sống với những giá trị và truyền lại những giá trị đó cho con cháu như thế nào.

Bà đã được phỏng vấn cho dự án của bà Stanton.

Bà cho biết đã xúc động mạnh khi theo dõi lịch sử truyền khẩu được tổ chức tại Monticello chừng 15 năm trước. Bà nói:

"Tôi biết được tổ tiên tôi đã bước đi ở đâu, làm việc ở đâu. Chuyến viếng thăm này được tổ chức đặc biệt dành cho chúng tôi, và chúng tôi biết rõ chúng tôi có chỗ đứng như thế nào tại Monticello, ngôi nhà này của tổng thống."

Bà White cho biết bà đã hiểu được tổng thống Jefferson:

"Theo tôi ông là một nhà lập quốc vĩ đại. Nhưng tôi cũng biết ông đã giữ rất nhiều tổ tiên của chúng tôi làm nô lệ. Và tôi biết chắc khi ông chết thì Ursula và Robert, cụ cố của cha tôi, bị bán đi. Thế nên chỉ là tìm hiểu về một thời kỳ của lịch sử và thừa nhận nó, chứ không tìm cách tô vẽ theo cách này hay cách khác, mà là chấp nhận nó."

Một cuộc triển lãm thứ nhì, do viện bảo tàng Smithsonian về lịch sử người Mỹ gốc châu Phi tổ chức, đã tạo một bức tường có in tên của những nô lệ của ông Jeffersson. Ông Rex Ellis là đồng giám đốc cuộc triển lãm:

"Chúng tôi muốn gợi ý rằng muốn hiểu rõ về ông Jefferson, quí vị phải nhìn ông bằng con mắt của những người nô lệ của ông. Và ngay cả nếu chúng ta chỉ biết có tên của họ không thôi, điều đó cũng mang rất nhiều ý nghĩa."

Tổng thống Thomas Jefferson từ trần vào ngày sinh nhật thứ 50 của bản Tuyên Ngôn Độc Lập của nước Mỹ và gần 40 năm trước khi chế độ nô lệ được bãi bỏ.

Ông được mai táng tại Monticello và có phần chắc nhiều nô lệ của ông cũng được an nghỉ ở đó, mặc dù là trong những ngôi mộ vô danh không có mộ bia.