Kính thưa quí thính giả, trong thời gian gần đây ban Việt ngữ đài Tiếng nói Hoa Kỳ đã nhận được một số E-mail hỏi về thể thức bầu cử tổng thống tại Hoa Kỳ, và điều làm nhiều người thắc mắc nhất là vai trò của cử tri đoàn trong tiến trình bầu cử.
Chúng tôi đã phỏng vấn một giới chức làm việc cho cơ quan lập pháp của bang Texas để nhờ bà giải thích. Mời quí vị theo dõi câu chuyện sau đây:
Cứ 4 năm 1 lần , cử tri Mỹ lại đến phòng phiếu vào ngày thứ ba đầu tiên của tháng 11 để bầu tổng thống (và phó tổng thống chung trong 1 liên danh.)
Khi dân chúng Mỹ bỏ phiếu thì lá phiếu cuả họ được gọi là popular vote. Nói thí dụ như trong kỳ bầu cử tổng thống sắp tới, dân chúng Mỹ sẽ chọn giữa ứng viên George Bush của đảng Cộng Hòa ra tái tranh cử, và ứng viên John Kerry của đảng Dân Chủ. Nhưng khi họ cầm lá phiếu bỏ cho ông Bush hay cho ông Kerry thì sự thực không phải là họ bỏ cho hai vị này , mà là bỏ phiếu cho cử tri đoàn( Electoral College) của bang mà họ sinh sống.
Con số thành viên ( Electors) trong cử tri đoàn của mỗi bang tương đương với số dân biểu của bang đó cộng với 2 ( tức là tương đương với số nghị sỹ của mỗi bang.) Con số này sẽ khác nhau tùy theo từng bang , tuy bang nào cũng có 2 ghế thượng nghị sỹ. Dĩ nhiên là nếu bang nào đông cư dân, như California chẳng hạn, số dân biểu sẽ dông, và vì thế con số thành viên trong cử tri đoàn của bang này cũng đông nhất, tổng cộng lên tới 55 người. Texas là bang có 32 dân biểu và 2 thượng nghị sỹ nên con số thành viên trong cử tri đoàn của bang này là 34 người. Tổng cộng con số thành viên cử tri đoàn của toàn quốc là 538 ,tương đương với 100 ghế thượng nghị sỹ và 435 dân biểu cộng thêm với 3 của thủ đô Washington, D.C. (thủ đô Washington không được coi là 1 bang, không có thượng nghị sỹ và dân biểu trong quốc hội, chỉ có đại diện mà thôi). Muốn đắc cử thì ứng viên phải thu được ít nhất 270 phiếu của cử tri đoàn.
Thế cử tri đoàn ở đâu mà ra ? Theo truyền thống chính trị tại Hoa Kỳ, mỗi đảng sẽ đề cử người của họ vào cử tri đoàn trước khi diễn ra bầu cử tổng thống. Thành viên của cử tri đoàn chỉ là chức vụ danh dự mà thôi, và khi được để cử vào cử tri đoàn của đảng Dân Chủ hay đảng Cộng Hòa, những ngườøi này cam kết tuân thủ theo đúng sự chọn lựa của dân trong bang. Lấy thí dụ như bang, trong kỳ bầu cử tháng 11 năm 2000, tổng thống Bush đã thắng được phiếu của dân trong bang của ông, vậy là đương nhiên ông thu được 34 phiếu của cử tri đoàn bang Texas.
Cũng lấy thí dụ về kỳ bầu cử lần trước, Florida là bang quyết định. Tại đây, theo phán quyết của tối cao pháp viện , ông Bush đã thắng được popular vote, và như vậy là ông thu được 25 phiếu của cử tri đoàn bang Florida, và cộng tất cả các bang mà ông Bush thắng , ông thu được 271 phiếu cuả cử tri đoàn, kẻ thắng người bại chỉ chênh lệch có một chút xíu mà thôi.
Cũng trong kỳ bầu cử lần trước,tính trên toàn quốc ông Gore đã thu đươc hơn ông Bush 500 ngàn lá phiếu popular votes, nhưng ông Gore lại chỉ thắng ở những bang nhỏ nên ông thua ông Bush về số phiếu của cử tri đoàn.
Mời quí vị nghe bà Patsy Clapper, trưởng văn phòng của đại biểu Trey Martinez Fischer, một nhà lập pháp của bang Texas, giải thích tại sao thắng phiếu popular vote ở nhiều bang mà lại không đắc cử tổng thống:
Nếu ứng viên thắng được phiếu tại California, Texas, Florida thì sẽ thu được rất nhiều phiếu của cử tri đoàn vì đây là những bang đông dân. Còn nếu ứng viên thắng tại Alaska, chỉ có 3 phiếu cử tri đoàn, Wyoming, 3 phiếu, Vermont 3 phiếu, thế nên tuy cũng thắng ở 3 bang, nhưng số phiếu cử tri đoàn lại thua xa California, Texas và Florida. Nhiều người thắc mắc là tại sao lại đặt ra cử tri đoàn làm gì để cho thể thức bầu cử thêm rắc rối, khó hiểu ? Theo bà Patsy Clapper thì thể thức này được qui định ngay từ thời lập quốc, trong bản hiến pháp của Hoa Kỳ:
Hơn 200 năm trước , các nhà soạn thảo hiến pháp lo ngại không muốn cho riêng một nhóm nào có thể đưa người của họ vào chức vụ tổng thống. Chúng ta phải nhớ rằng 200 năm trước người ta không có các phương tiện truyền thông như ngày nay,ứng viên muốn vận động tranh cử phải mất rất nhiều thời giờ để đến với cử tri, để cho cử tri biết đến họ, nên các nhà soạn thảo hiến pháp rất ngại là một ứng viên ở một khu vực thôi có thể chiếm quyền bính mà không đại diện cho toàn thể quốc gia (nên mới đặt ra cử tri đoàn.)
Cũng theo bà Patsy Clapper, còn có thêm một lý do nữa để các nhà soạn thảo bản hiến pháp qui định thể thức bầu cử như vậy:
Một điều nữa làm cho các nhà soạn bản hiếp pháp Hoa Kỳ lo lắng là làm thế nào để bảo đảm cho mỗi người dân ở nước Mỹ đều phải có cơ hội bình đẳng, không cần biết là người đó sống ở bang nào, vùng nào. Các nhà soạn thảo bản hiến pháp quan tâm đến chuyện làm sao cho những người sống ở những bang nhỏ cũng phải có cơ hội bình đẳng để cho ứng viên nào có thể được bầu vào chức vụ tổng thống phải biết đến quan điểm, cảm nghĩ của họ. (Và cử tri đoàn là phương tiện để bảo vệ cho những cơ hội đó).
