Trong 5 năm qua, nhạc sĩ đàn cello Yo-Yo Ma, một trong những nhạc sĩ lớn của thế giới, đã cầm đầu một dự án nhằm khám phá và tìm hiểu truyền thống âm nhạc trên Đường Tơ Lụa, đường dây trao đổi mậu dịch đầu tiên, nổi tiếng là đầy truyền thuyết của thế giới.
Ra đời tại Paris, kinh đô ánh sáng của nước Pháp, vào năm 1955, Yo-Yo Ma là một thần đồng. Năm Yo-Yo Ma lên 9, gia đình ông di cư sang Hoa Kỳ và định cư tại thành phố New York. Năng khiếu phi thường của Yo-Yo Ma đã đưa ông lên đài danh vọng trước sự tán thưởng của giới yêu âm nhạc quốc tế.
Ông Yo-Yo Ma đã ghi âm 50 album nhạc, biểu diễn độc tấu và hợp tấu với những dàn nhạc giao hưởng ở khắp nơi trên thế giới, ông cũng đã xuất hiện trên truyền hình và trên màn ảnh lớn, soạn nhạc cho phim Ngọa Hổ, Tàng Long, tức phim Crouching Tiger, Hidden Dragon, đã đoạt được giải điện ảnh Oscar và vô số các giải khác.
Với những chọn lựa nhiều rủi ro nhưng thành công, nhạc sĩ Yo-Yo Ma đã chọn biểu diễn cả loại nhạc pop thịnh hành, lẫn những tiết mục biểu diễn nhạc cổ điển đã đưa ông lên đài danh vọng.
Nhưng người nhạc sĩ này nuôi một giấc mơ. Trong khi đi trình diễn khắp thế giới, Yo-Yo Ma thấy ông đã học hỏi được rất nhiều từ những nhạc sĩ và những truyền thống âm nhạc khác. Ông tự hỏi, tại sao không tạo một phương tiện để trao đổi các truyền thống văn hóa âm nhạc dọc theo Đường Tơ Lụa? Làm như vậy có thể giúp mang về nhiều ý kiến mới lạ và tăng sức sống cho nền âm nhạc cổ điển Tây phương. Như vậy, đường lối tiếp cận của các nền văn hóa khác sẽ được xác định, và nhờ sự tương tác qua lại mà những cách diễn đạt khác nhau sẽ trở nên phong phú và sáng tạo hơn.
Theo lời nhạc sĩ Yo-Yo Ma, có thể ví Đường Tơ Lụa như “mạng lưới thông tin toàn cầu của thời cổ đại”. Con đường này là một hệ thống bao gồm nhiều phương tiện giao thông như đường xá, các con đường mòn, đường thủy… đã nối liền thế giới phương Đông với thế giới phương Tây trong suốt 2 nghìn năm qua, mang sản phẩm và sáng kiến từ Trung Quốc và Nhật Bản, băng qua Trung A,Ù đến Châu Âu. Những sản phẩm được đưa sang phương Tây, ngoài tơ lụa, còn có đồ gốm, thuốc súng… Đánh đổi lại, những món khác được đưa từ phương Tây sang phương Đông cũng theo con đường này. Các nhạc cụ thì được trao đổi hai chiều giữa hai bên.
Qua một loạt các chương trình khác nhau, nhạc sĩ Yo-Yo Ma thành lập và quyên tiền quỹ hoạt động cho Dự Án Đường Tơ Lụa. Dự án này bao gồm việc thành lập Ban Nhạc Đường Tơ Lụa, với những nhạc sĩ tài hoa, phần lớn thuộc giới trẻ, đến từ vùng Đường Tơ Lụa. Nhân sự trong đoàn nhạc công này thay đổi luôn, họ kết hợp với nhau qua kỹ năng và kinh nghiệm. Riêng nhạc sĩ Yo-Yo Ma luôn luôn hiện diện trong ban nhạc. Ban nhạc Đường Tơ Lụa giới thiệu những nhạc cụ mới lạ. Cá nhân nhạc sĩ Yo-Yo Ma học cách sử dụng cây đàn hai giây của Mông Cổ tên là morin khuur, còn được gọi nôm na là “đàn dây bờm ngựa”.
Một bước chủ yếu trong dự án Đường Tơ Lụa là việc sáng tác nhạc. Với sự hỗ trợ của các nhà soạn nhạc lừng danh như Bright Sheng, người sáng tác vở nhạc kịch “Madame Mao” đã xuất hiện lần đầu trước giới thưởng ngoạn Hoa Kỳ vào mùa hè vừa qua, dự án Đường Tơ Lụa đã đặt 60 bản nhạc, và chọn 20 bản nhạc chính yếu. Các nhà soạn nhạc cho Dự Án Đường Tơ Lụa đến từ các nước như Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Mông Cổ, Iran, Tajikistan và Uzbekistan, và nhiều quốc gia khác trên Đường Tơ Lụa.
Ban nhạc đã biểu diễn tại Nhật Bản, Hồng Kông, Đài Loan cũng như tại Châu Âu và Hoa Kỳ. Riêng tại đây, ban nhạc đã xuất hiện tại Thính Phòng Carnegie ở New York, và tại Lễ Hội Folk-Life được tổ chức vào giữa mùa hạ, vốn vẫn thu hút đông đảo công chúng tham dự.
Nhưng trạm lưu diễn nhiều cao vọng nhất của ban nhạc Đường Tơ Lụa diễn ra vào tháng Năm vừa qua tại Trung Á, ngay tại trung tâm Đường Tơ Lụa. Ban nhạc trình diễn tại Cộng Hòa Krygyz, Kazakhstan và Tajikistan. Bên cạnh cuộc lưu diễn, ban nhạc tổ chức các buổi diễn giảng âm nhạc và các lớp học dành cho các nhạc sĩ chuyên nghiệp.
Dự Án Đường Tơ Lụa đã cấp nhiều học bổng cho các nhà soạn nhạc trên khắp thế giới, dự án cũng đã xuất bản một cuốn album thịnh hành, bảo trợ cho các chương trình nghệ thuật, các cuộc triển lãm, và thành lập một trang Web được nhiều người ưa chuộng.
Hiện chưa rõ Dự Án Đường Tơ Lụa sẽ còn đưa ra những bước hành động ngoạn mục nào. Nhưng giấc mơ của nhạc sĩ Yo-Yo Ma đang biến thành một hiện thực đầy ngạc nhiên thú vị. Theo lời người nhạc sĩ lừng danh này, thì Dự án Đường Tơ Lụa đã dùng âm nhạc như một cách sáng tạo để “tìm hiểu các láng giềng của chúng ta”.
