Nhà văn Mỹ gốc Nga Gary Shteyngart được độc giả ở Mỹ và những xứ dùng Anh ngữ yêu thích ngay từ quyển tiểu thuyêt đầu tay The Russian Debutant’s Handbook/Sách Chỉ Nam Cho Người Nga Chập Chững Nhập Cuộc xuất bản năm 2003. Quyển này được người đọc tán thưởng vì lối viết văn khôi hài sâu sắc mô tả những tình huống dở khóc dở cười của một di dân gốc Nga ở Mỹ.
Tuy mang tựa đề “Sách Hướng Dẫn” nhưng tác giả không đưa ra những hướng dẫn cần thiết cho một người di dân Nga bước vào cuộc sống ở Mỹ mà lại kể lại hành trình của một thanh niên 25 tuổi gốc Nga Do thái tên Vladimir Girshkin sang định cư ở Mỹ từ ngày còn bé trải qua một lộ trình lao động, yêu đương, và vướng mắc vào những vụ việc của xã hội đen trong công đồng di dân Nga từ Manhattan, New York đến Prague, Tiệp Khắc. Cha mẹ của Vladimir thất vọng về anh vì đã vào tuổi trưởng thành mà anh không những vẫn là kẻ không định chí, lông bông vô tích sự mà còn can dự vào những việc bất chính nguy hiểm tới tính mạng.
Gary Shteyngart sinh năm 1972 ở Leningrad (nay là St. Petersburg), gốc Do thái, năm 7 tuổi theo cha mẹ di dân sang Mỹ. Đến vùng đất định cư tuy cha anh trước đây là một kỹ sư và mẹ là một nhạc sĩ dương cầm nhưng gia đình đã trải qua những năm sống nghèo khổ. Cha mẹ không biết nói tiếng Mỹ và chính bản thân Gary cho mãi tới khi 14 tuổi mới phát âm tiếng Mỹ không còn nặng giọng Nga. Qua bậc trung học, lên đại học và cuối cùng tốt nghiệp thạc sĩ ngành sáng tác ở City University of New York và làm việc cho một cơ quan định cư người tỵ nạn Nga vài năm.
Bị chính quyền Nga cấm không cho hồi hương nên anh làm một chuyến thăm thủ đô Prague của Tiệp khắc, lấy kinh nghiệm dựng nên thành phố giả tưởng Prava ở Âu châu nơi những nhân vật tiểu thuyết của anh sinh sống. Hiện nay Gary Shteyngart sống ở thành phố Manhattan, New York và dạy ngành sáng tác ở Đại học Columbia và Princeton.
Sự thành công của quyển tiểu thuyết thứ nhì Sách Hướng Dẫn Cho Người Nga Mới Nhập Cuộc đã xác định Gary Shteyngart là một trong những nhà văn di dân trẻ xuất sắc mới xuất hiện ở Mỹ hiện nay. Cho nên khi quyển tiểu thuyết thứ nhì được người đọc chờ đợi Absurdistan ra mắt liền gây được sự chú ý của người đọc ở Mỹ.
Bằng giọng văn khôi hài thông minh nhưng không kém sâu sắc, trong quyển truyện này Gary Shteyngart đã mô tả con người và cuộc sống ở nước Nga hậu cộng sản hiện nay. Tựa đề quyển truyện Absurdistan là một nước cộng hòa tưởng tượng nhỏ xíu nằm dọc theo bờ biển Caspian trên biên giới giữa Nga và Iran, xứ này trước đây thuộc liên bang Xô-viết.
Absurdistan là một vùng có nhiều mỏ dầu. Nhân vật kể chuyện là chàng thanh niên ba mươi Nga gốc Do thái tên Misha Vainberg, béo phì, được người cha giàu có gửi sang Mỹ du học, hiện sống ở vùng phía Nam thành phố Bronx, New York. Misha có cuộc sống khá giả, tốt nghiệp đại học Accidental, có bạn gái tên Rouenna, tập tành viết văn, tuy đã quá thân thuộc với nếp sống Mỹ nhưng khốn nỗi anh ta lại cứ mơ ước tìm về quê nhà.
Cha của Misha Vainberg là người giàu đứng thứ 1238 ở Nga. Năm 2001 cha anh gọi Misha về nước họp mặt cùng gia đình. Trong thời gian anh trở về thăm gia đình ở St. Peterburg, chẳng may cha anh lại bị tòa kết án đã can dự vào vụ giết chết một thương gia ở Oaklahoma, và sau đó cũng bị tay chân kẻ thù ám sát chết. Chính vì lý do này khi Misha muốn quay trở về Mỹ anh đã bị từ chối cấp chiếu khán nhập cảnh.
Tuyệt vọng, Misha đến nước cộng hòa Absurdistan tìm cách mua giấy tờ quốc tịch Bỉ giả để xin giấy nhập cảnh. Khốn nỗi hiện nay tại nước cộng hòa nhỏ xíu này hai phe chủng tộc Sevo và Svani lại đang tranh giành quyền lực sát hại nhau. Từ khởi thủy bọn lập quốc dựng nên Absurdistan là những kẻ du thủ du thực làm việc cho một tập đoàn tư bản tên là Golly Burton (đọc theo giọng Nga sẽ na ná như Halliburton, một công ty đấu thầu Mỹ bị tố cáo đã nuốt tiền phi pháp trong thời gian thực hiện những công trình ở Iraq sau khi Mỹ xua quân chiếm xứ này, và cả Dick Cheney lẫn Vladimir Putin đều bị nghi ngờ dính líu). Bọn này đang mưu đồ đưa ra kế hoạch thu rút hàng tỷ Mỹ kim viện trợ của chính phủ Mỹ.
Cuộc chiến giữa hai phe được điều khiển từ một bộ tham mưu điều hành chiến tranh đặt ở một căn phòng trên từng lầu cao khách sạn Hyatt sang trọng được bảo vệ bởi bọn lính đánh thuê gốc Ukraine sẵn sàng ném bom khủng bố đối phương ngay trước mặt các hãng thông tấn quốc tế.
Bị kẹt ở Absurdistan nhưng họa phúc khôn lường, Misha lại được phe Sevo chỉ định làm ủy viên trong Ủy Ban Quốc Gia Vãn Hồi Trật Tự và Dân Chủ và anh cũng được cho giữ luôn chức Vụ Trưởng Vụ Đa Văn Hóa. Sở dĩ anh được đặt vào chức vụ này vì bọn cầm quyền Absurdistan muốn anh viết một dự thảo xin tiền tài trợ của những người Mỹ gốc Do thái cho một Bảo Tàng Viện Lò Thiêu Holocaust. Và cũng chính vì bị đặt vào chức vụ này nên việc trở về Mỹ của Misha càng khó khăn hơn.
Nhưng cũng vì vậy Misha khá tường tận về những hoạt động hậu trường chính trị giữa những thế lực tư bản Mỹ hoạt động ở ngoại quốc cũng như sự thực về những rối ren đang xảy ra ở những vùng xôi đậu nằm trong sự tranh giành quyền lợi của các thế lực quốc tế. Trong những lúc rảnh rỗi anh đã kể lại mọi việc trong quyển Absurdistan này.
Được sống trong một khách sạn sang trọng nhưng Misha chẳng thể cảm thấy thoải mái khi phải chứng kiến con số hàng nhiều ngàn nạn nhân bị giết chết, hàng trăm túp lều do Liên Hiệp Quốc dựng lên cho hàng trăm ngàn người tỵ nạn đói khát tạm trú ở vùng biên giới. Tất cả mọi biến cố, sự kiện phơi rõ tính chất phi lý tột cùng.
Trong những ngày thất vọng chán nản sống chờ cơ hội bay về Mỹ Misha hồi tưởng về những ngày mình mới đến nước Mỹ sống ở miền Trung Tây, đáng nhớ nhất là kỷ niệm hãi hùng về cuộc giải phẫu cắt da qui đầu theo ý muốn của cha anh do một tay chuyên viên rởm thực hiện, những ngày học ở đại học tư dành cho con nhà giàu, cuộc sống ăn nhậu mệt nghỉ với bạn bè ở Manhattan, cuộc tình với Rouenna.
Misha gặp Rouenna khi đi theo Alex bạn nhậu vào một quán rượu. Ở quán này Rouenna có tên gọi là Desiree, cô ta có một thân hình nảy nở quá khổ, thường tự mô tả mình “nửa Puerto Rican, nửa Đức”, nhưng cũng có khi lại nhận mình “nửa Mễ Tây Cơ, nửa Ái Nhĩ Lan.” Gặp Misha lần đầu Rouenna không thích anh mập này, nhưng sau đó khi được mời đến chơi căn hộ sang trọng của anh Rouenna bám kết Misha tức khắc.
Nhưng giờ đây trong khi anh đang kẹt ở Absurdistan Misha lại nhận được cái tin đau lòng: Rouenna hiện đang cặp kè với tên Jerry Shteynfarb, vốn là kẻ kình địch của anh, một nhà văn rởm nhưng lại cứ muốn trở thành một thứ Vladimir Nabokov! Quyển tiểu thuyết đầu tay của hắn tựa đề Công Việc Tay Chân Dành Cho Người Nga Mới Đến thật ra chỉ là một cuốn tiểu thuyết ba xu.
Người đọc quyển Nước Cộng Hòa Phi Lý không khó nhận ra cốt truyện cũng như các nhân vật chỉ là một “cái cớ” để Gary Shteyngart giễu cợt không những xã hội Nga và những xứ Trung Á ngày nay mà còn cả cuộc sống, văn hóa và con người Mỹ, tuy tác giả là một người di dân yêu mến nước Mỹ. Chẳng hạn tác giả chế riễu thứ đại học tư của con nhà giàu như đại học Accidental ở miền Trung Tây nơi sinh viên tốt nghiệp thạc sĩ xong không biết làm gì hơn là đi làm cái công việc trồng măng nhân tạo dọc bãi biển ở Oregon. Nhưng đối tượng chế riễu chính vẫn là nước Nga thời hậu cộng sản với những đại gia xuất thân từ bọn băng đảng xã hội đen.
Khi về thăm cha ở St. Peterburg, Misha diện kiến những kẻ thân thiết của cha anh, tác giả viết: “Tôi (Misha) đứng đó để nghe chuyện những tên giết người của cha tôi. Oleg và Zhora thuộc thế hệ cha tôi. Cả cha tôi lẫn hai ông này đều bị cuộc Chiến Tranh Yêu Nước Vĩ Đại biến thành những kẻ không có cha. Cả ba đều được nuôi nấng bởi những người đàn ông xoay sở tìm cách khỏi phải ra chiến trường, tránh bạo động, sự khắc khổ, họ là những người đàn ông không cha mẹ được những bà mẹ mang về nhà chỉ vì sự tàn bạo của cô đơn. Đứng trước đám đàn ông thế hệ cha tôi, tôi chẳng thể làm được gì cả. Trước những bàn tay chai nhám và hơi thở nồng nặc mùi rượu vodka và thuốc lá, tôi chỉ còn biết rùng mình và cảm thấy chút an ủi kèm theo sự đồng lõa cùng với nỗi run sợ và kinh tởm. Những sinh vật chẳng may được sinh ra trên đời này là những kẻ cai trị đất nước chúng ta. Để tồn tại được trong thế giới của họ ta phải đội nhiều cái mũ – mũ của thủ phạm, mũ của nạn nhân, mũ của kẻ bàng quang. Tôi có thể đóng vai mỗi thứ chút chút.”
Và sau chót tác giả cũng không quên chế giễu luôn cả chính mình qua nhân vật nhà văn rởm Jerry Shteynfarb tác giả quyển tiểu thuyết ba xu Công Việc Tay Chân Dành Cho Người Nga Mới vì tên nhà văn này rất gần với tên tác giả Gary Shteyngart và quyển tiểu thuyết của hắn có cái tựa đền cũng na ná như quyển Sách Chỉ Nam Cho Người Nga Chập Chững Nhập Cuộc.
Mời quý vị bấm vào đường dẫn bên phải để nghe chương trình này.
