Một trong những nhà văn nổi tiếng nhất của Hoa Kỳ, John Updike, vừa qua đời vì bệnh ung thư ở tuổi 76. Ông sinh ngày 18 tháng 3 năm 1932, và những truyện ngắn, thơ, tiểu luận và tiểu thuyết của ông được đọc và ngưỡng mộ trên toàn thế giới. Thông tín viên Adam Phillips của đài VOA đưa ra những nhận định sau về cuộc đời và tác phẩm của nhà văn Updike.
Với một văn nghiệp trải rộng trên nửa thế kỷ, ông John Updike đã đoạt được nhiều giải thưởng văn chương của Mỹ trong số có giải Pulitzer, giải National Book Award, và giải của Hội các nhà phê bình sách quốc gia. Tác phẩm đầu tay được xuất bản của ông là một thi tập nhan đề là 'The Carpentered Hen', ra mắt vào năm 1958.
Tổng cộng, ông Updike xuất bản hơn 25 cuốn tiểu thuyết, và hơn 10 tuyển tập các truyện ngắn. Phần lớn truyện ngắn của ông thoạt đầu xuất hiện trên tạp chí New Yorker Magazine, những truyện đó mang tên ông 862 lần.
Nhưng theo ông Robert B. Silvers, người chủ biên lâu đời của ông tại tập san New York Review of Books, người ta nhớ đến ông Updike nhiều nhất do tập truyện nhiều kỳ của ông về cuộc đời của Harry Rabbit Angstrom, một nhân vật hư cấu là một người môi giới bán xe hơi thuộc giai cấp trung lưu tại vùng thôn dã trong bang Pennsylvania.
Ông Silves nói: “Chính Updike xuất thân từ Shillington, một tỉnh nhỏ thuộc bang Pennsylvania. Ông đã sáng tạo ra nhân vật thuộc tầng lớp dưới trung-lưu là 'Rabbit', một người lớn lên trong bối cảnh có phần mờ ảo của đời sống Hoa Kỳ. Và cứ mỗi giai đoạn 10 năm khi nhìn lại anh ta, chúng ta cũng nhìn thấy từng giai đoạn thay đổi của xã hội Mỹ: từ xã hội ước lệ của thập niên 1950 tới xã hội hippie 60, rồi đến những thập niên 70 và 80 nặng về đầu óc kinh doanh. Trong tất cả những cuốn sách vừa nói, điều bạn thấy được là một văn phong đặc biệt tao nhã và trong sáng. Có lẽ không có tiểu thuyết gia nào có được tầm quan sát như thế.”
Quả vậy, ông Updike có lần đã nói đề tài đích thực của ông là giai cấp trung lưu tỉnh nhỏ theo đạo Tin Lành. Nhưng điều đó không có nghĩa là truyện của ông thiếu kịch tính. Cũng có lần ông nói trong một cuộc phỏng vấn là 'tôi thích những sự trung dung'. Ông nói chính giữa sự trung dung mà những thái cực đụng nhau, mà sự mơ hồ trấn át không ngừng nghỉ.
Ông Silvers nói thêm:“Nhưng chúng ta phải nhớ rằng, ông còn viết nhiều tiểu thuyết khác trong nhiều hình thức và bối cảnh khác nữa. Một cuốn về châu Phi thuộc địa; một về một nhà văn Do Thái tại Đông Âu; một về những phụ nữ tại một thành phố thuộc New England. Những tác phẩm đó là một giàn các thể loại khác nhau trong những thế giới huyễn tưởng.”
Những phê bình gia có khuynh hướng nữ quyền thường than phiền là sự minh họa phụ nữ của Updike có phần tiêu cực, và ông tập trung quá nhiều vào những nhân vật có nam tính mạnh mẽ. Chính Updike đã phủ nhận điều này.
Ông Updike nói: “Bạn lớn lên với phụ nữ mà. Điều thứ nhất, bạn là con trai của một người mẹ. Tôi không có chị em gái nhưng tôi đi học với các bạn nữ. Thế rồi tôi cưới một người con gái. Tôi sinh ra 2 đứa con gái, thế là suốt đời đàn bà đã vây quanh tôi. Và hơn nữa, tôi ở trong một ngành nghề trong đó đàn bà nổi bật. Như vậy lúc nào tôi cũng nghĩ rằng tôi giao hảo khá tốt với người khác phái, tôi đánh giá cao họ và nhiều đức tính của họ.”
Trong tất cả những cuốn tiểu thuyết được đón nhận nồng nhiệt của ông, một trong những cuốn Updike ưa thích là cuốn 'The Centaur', nói lên sự xung đột giữa người cha và người con trai trong xã hội hiện đại nhưng lồng trong khung cảnh thần thoại Hy Lạp. Cuốn sách này đã đoạt được giải National Book Award năm 1963.
Ông Updike nói: “Phải nói đó là một cuốn sách của tình thương. Tôi không chắc tất cả sách của tôi đều nói về tình thương, nhưng chắc chắn cuốn này là tình thương giống như một tặng vật dâng tặng cha tôi cùng với mối khắc khoải đặc trưng trong tâm khảm con người nam phái của ông. Tôi cũng cảm thấy thú vị vì tính cách phức tạp của cuốn sách, cái cách mà những huyền thoại chen lẫn nhau. Đó không phải là một cuốn sách dễ viết nhưng khi hoàn tất thì nó có vẻ hay. Vì vậy tôi cảm thấy thỏa mãn với nó.”
Nhiều chuyện và sách của Updike, kể cả cuốn The Witches of Eastwick, đều được phóng tác cho phim truyền hình và phim màn ảnh rộng. Những bài thơ của ông cũng được ca ngợi và đem lại nhiều người ngưỡng mộ. Nhưng theo ông Robert Silvers, Updike cũng cần được nhớ tới như một phê bình gia hàng đầu. Oâng đã viết trên 70 bài phê bình văn chương nghệ thuật, chỉ riêng cho tập san New York Review of Books.
Theo ông Robert Silvers, nhà văn Updike luôn cho thấy một sự trong sáng trong cách phê bình của ông, trong sáng trong sự phân tích, trong sáng trong cách diễn tả, ông không bao giờ trắng trợn quá, không khi nào tỏ ra xúc phạm tới đối tượng. Theo ông Silver, ông Updike luôn luôn giữ vị thế quân bình của người phê bình, sự quân bình ông đặt giữa tài mô tả sắc sảo và cách gợi ý.
Mặc dù nổi danh, ông John Updike vẫn sống trong một thành phố nhỏ thuộc bang Massachusetts, luôn luôn trân trọng cuộc sống riêng tư cùng gia đình và thú chơi golf. Trong cuộc phỏng vấn được lưu trữ, ông cố gắng tỏ ra cẩn trọng, không đánh giá quá mức sự thành công của mình cũng như tỏ ra kiêu ngạo.
Ông Updike nói: “Tôi không có nhiều điều để than phiền. Tôi đã được phép 'hát bài hát của tôi' một cách trung thực, và tôi cố gắng hát trong một trật tự và tôi đã làm việc miệt mài. Theo tôi, mọi thất bại trong các tác phẩm của tôi trong tư cách tổng thể chứng tỏ là tôi có những hạn chế. Và tôi không thể làm tốt hơn những điều đã làm.”
